4. GAIA Gomendio Dietetikoak DIETETIKA OROKORRA ETA APLIKATUA Giza Elikadura eta Nutrizioko Gradua

4. GAIA: Gomendio dietetikoak ESKAKIZUN NUTRITIBOAK ETA GOMENDIO DIETETIKOAK BILAKAERA HISTORIKOA ESKAKIZUN NUTRITIBOAREN ETA GOMENDIO DIETETIKOAREN KALKULUA GOMENDIO DIETETIKOEN TAULAK

1- ESKAKIZUN NUTRITIBOAK ETA GOMENDIO DIETETIKOAK Gizabanakoaren osasuna eta hazkuntza ziurtatzeko nutriente baten kopuru txikiena INDIBIDUALA GOMENDIO DIETETIKOAK R.D.A. = Recommended daily allowances Talde osasuntsu bateko ia pertsona guztien beharrizanak betetzeko hartu behar den nutriente esentzialen kopurua da KOLEKTIBOA

1- ESKAKIZUN NUTRITIBOAK ETA GOMENDIO DIETETIKOAK INGESTA DIETETIKO ZIURRA ETA EGOKIA Gomendio dietetikoa ezarri gabe duten nutrienteetan (ezadostasuna) Beharrizanen tartea finkatu daitekeen nutrienteetan Tartea ez da gainditu behar toxizitate arazoagatik

2- BILAKAERA HISTORIKOA (Ameriketako RDA) 1963 urtean baino lehenago Proteinak 6 bitamina A bitamina D bitamina C bitamina Tiamina Erriboflabina Niazina 2 mineral Kaltzioa Burdina

2- BILAKAERA HISTORIKOA (Ameriketako RDA) 1968an (7. argitalpena) 4 bitamina E bitamina Azido Folikoa B6 Bitamina B12 bitamina 3 mineral Fosforoa Magnesioa Iodoa 1974an Zinka sartu

2- BILAKAERA HISTORIKOA (Ameriketako RDA) 1980an (9. argitalpena) 3 bitamina K bitamina Azido pantoteniko Biotina 3 elektrolito Sodio Potasio Elektrolitoak Kloroa 6 mineral (Ingesta dietetiko ziur eta egokia, ez da RDA) Kobrea Fluoroa Kromoa Manganeso Molibdeno Selenio Adin eta talde sailkapen sakona Gizon estandarra (jarduera fisiko ertaina) 178 zm eta 70 kg 163 zm eta 55 kg Gomendio energetikoekin batera pisu ideala ezagutzeko taula gehitu

2- BILAKAERA HISTORIKOA (Ameriketako RDA) 1989an (10. argitalpena) Bi nutrienteren RDA K bitamina Selenio

3- ESKAKIZUN NUTRITIBOAREN ETA GOMENDIO DIETETIKOAREN KALKULUA Eskakizun nutritiboaren kalkulua bi irizpideren menpe Hazkuntza ahalbideratzea (umeetan) eta pisua mantentzea (helduetan) Nutriente baten gabeziatik babestea

3- ESKAKIZUN NUTRITIBOAREN ETA GOMENDIO DIETETIKOAREN KALKULUA Batazbesteko beharrizan fisiologikoei eragiten dieten faktoreak Nutrientearen biodisponibilitatea Nutrientearen aprobetxamendua Ezberdintasun interindibiduala (pisua, altuera, jarduera maila…)

3- ESKAKIZUN NUTRITIBOAREN ETA GOMENDIO DIETETIKOAREN KALKULUA Batazbesteko eskakizun nutritiboa kalkulatzeko nutrienteaz jakin beharrekoa Nutrientea agertzen den elikagai konkretua Zurgapena (elikagaien arabera ezberdina) Odol-maila normalak Metabolismoa (metabolitoak) Metaketa Kanporatzeko bidea Egoera anabolikoa

Eskakizun nutritiboa kalkulatzeko formula Gernu galerak Bestelako Gorotz Hazkuntza Haurdunaldi Iharduera fisikoa … = + Egoera anabolikoak Galerak Hala ere, ikerketa sakondu heinean muga ugari aurkitu genitzake: Galerak ez-konstanteak (fisiopatologia…) Nutrienteen eta elikagaien arteko elkarreraginak Nutrienteak metabolito bilakatu

Eskakizun nutritiboa kalkulatzeko metodoak AZTERKETA METABOLIKOA Nitrogenoaren balantzea AZTERKETA DIETETIKOAK ETA KLINIKOAK (Inkestak) Elikagaien konposaketa tauletan oinarritu beharrizanak kalkulatzeko AZTERKETA PEDIATRIKOAK Amaren esnearen konposaketa, bolumenak…

Gomendio dietetikoaren kalkuluan eragiten duten faktoreak Pertsonarenak: Osasuntsuak: Bariabilitate indibiduala (OM ezberdina) Egoera fisiologikoa (bular-emaile, haurdun…) Gorputz- konposaketa (muskulu-masak metabolismo proteikoa areagotu) Iharduera fisikoa Aprobetxamendua Metabolismoa Gaixoak: faktore patologikoak

Gomendio dietetikoaren kalkuluan eragiten duten faktoreak Dietarenak Elkar-eraginak: Nutriente/Nutriente Nutriente/farmakoa Nutriente/bestelakoak Konposaketa: Kualitatiboa Kuantitatiboa Prestakuntza: Teknologikoa Kulinarioa Ingurunekoak Klima Tenperatura Hezetasuna,..

GOMENDIO DIETETIKOAREN FORMULA (RDA) Batazbesteko eskakizun nutritiboa 2 DE = + Populazioaren % 97,5 sartuko da Energiaren kasuan gomendio tauletan batzbesteko eskakizun energetikoa jarriko da eta ez gomendio dietetikoa

BEHARRIZAN ENERGETIKOA (OME 1985) “Energiaren kontsumoa orekatzeko, gizabanakoaren altuera, pisua, gorputz-konposaketa eta iharduera fisikoa kontuan izanda, epe luzerako osasuna ahalbideratzen duen elikagaietatik hartutako energia” Umeetan ehunen eraketagatik eta haurdun dauden emakumeetan esne ekoizpenagatik GEHIGARRIA aplikatu

4- GOMENDIO DIETETIKOEN TAULAK RDA, FAO, ESPAINIARRA

INTERPRETAZIORAKO IRIZPIDEAK Datuak biztanleria konkretu batetik lortu Taulak kolektiborako pentsatuta Indibidualki beste gomendio batzuk egokiagoak izan daitezke Balioak pisu eta altuera estandarra dutenentzat Gomendio energetikoa neurrizko iharduera fisikoan oinarrituta Taularen oineko azalpenak ondo irakurri Gomendioak egun baterako adierazita egon arren, egun batzuetarako batazbestekoa kalkulatu genezake, eguneroko neurriak bete beharrean

TAULEN EZAUGARRIAK ZUTABETAN ANTOLATU Kategoria: biztanle taldea adin, sexu eta iharduera fisiologikoaren arabera Azpitaldeak adinaren arabera (0-0,5 urte edoskitzaileak) Pisu eta atuera estandarra (bi zutabe) FAOko tauletan pisua bakarrik, espainiarretan bat ere ez Energia kontsumoa (RDAren kasuan energiarako taula propioa dute eta talde bakoitzaren neurrizko iharduera fisikoaren arabera datuak borobilduta )

TAULEN EZAUGARRIAK ZUTABETAN ANTOLATU Proteinak Mineralak Bitaminak Helduentzat 0,8-0,9 g/kg/egun Umeentzat 1-1,2 g/kg/egun Edoskitzaileentzat 1,6-2,2 g/kg/egun Karbohidratoentzako eta lipidoentzako beharrizanak ez dira agertzen Mineralak Ca,P,Mg,Fe,Zn (mg) eta I, Se (µg) Bitaminak Hidrosolugarriak: C-B1-B2-Niazina-B6-Az. Folikoa-B12 Liposolugarriak: A-D-E-K

GOMENDIO TAULA MOTAK FAO/OME Mundu osorako baliagarriak RDA (EEBB) FAO eta RDA gida gisa erabiltzen dituzte beste herrialdeek taula propioak prestratzeko

TAULEN ERABILPENA Dieta orekatua prestatzeko Dieta terapeutikoak prestatzeko Osasuntsuentzako taulak moldatuz Herri, talde edo pertsona baten dietaren balorazio nutrizionala egiteko Elikagaien eta nutrienteen informazioa emateko Elikagaiak hautatzeko gida Industrian Elikagaien etiketaziorako Produktuen konposaketa aldatzeko Produktu berriak eratzeko Gehigarri dietetikoak eta elikagai bereziak egiteko

MUGAK Ez dute biztanleriaren %100 hartzen Nutriente askok ez dute gomediorik Ez da biodisponibilitatea agertzen Osasuntsuentzako daude soilik prestatuta Aurrerapen zientifikoen menpe daude Taulak egiteko irizpide ezberdinak erabili Adin talde batzuk zabalegiak 60 urtetik gora azpitalderik ez Edoskitzaileetan azpi talde gehiago beharko lukete espainian (2 daude, alemanian 3 eta italian 4)

ARIKETAK Espainiako populazioaren gomendio taulak eta Estatu Batuetako DRI taulak konparatuz, erantzun ondorengo galderei: Taulen iturriak: Espaianiako taulak: Carbajal A. Ingestas recomendadas de energía y nutrientes. 2003 (ISBN: 84-9773-023-2). Actualizado 2013, DRI taulak: www. themedicalbiochemistrypage.org Zeintzuk dira Ameriketan egiten dituzten egiten dituzten adinaren araberako azpitaldeak haurretan? Eta Espainian? Nerabezaroa berdin banatzen al da bi herrialdeetan? Helduaroko azpitaldeen arteko konparaketa egin ezazu. Zein desberdintasun dago folatoen gomendioetan haurdunaldi garaian? Nola adierazten dira gomendioak herrialde bakoitzean? Zein desberdintasun dago Zn-aren gomendioen artean? (helduaroko gomendioak) Zein da haur edoskitzaile baten E bitaminaren gomendioa Espainian? Eta Estatu Batuetan?

ARIKETAK Zenbat Ca gomendatzen da edoskitzailea den neska nerabe batentzat Espainian? Eta Ameriketan? Noiz dira berdinak D bitamienaren gomendioak 2 herrialdeetan? Zenbat gibel hartu behar du 10 urteko mutil batek bere Fe beharrizanak betetzeko? Eta zenbat dilista? Gibelaren burdin edukia: 5 mg/100g Dilisten burdin edukia: 6.2 mg/100g 200g laranja hartuz gero, 20 urteko neska batek betetzen al ditu bere C bitamina gomendioak? Laranjaren C bitamina edukia: 50.6 mg/100g