4.Ikasgaia LAN ARAUEN APLIKAZIOAREN KONPLEXUTASUNA; KONKURRENTZIA ETA ONDORORENGOTZA PRINTZIPIOEN ARABERA. 4.1 .- Arau aplikagarria zehaztea; 4.1.1. arauen konkurrentzia; hierarkia, gutxienezko araua eta araurik hoberena (langilearentzat araurik mesedegarriena) 4.1.2- Arauen arteko ondorengotza; modernotasuna eta baldintza onuragarriena. 4.1.3.- Arauen eta autonomi indibidualaren arteko harremanak; eskubideen ukaezintasuna eta Langilearen aldeko (pro operario) printzipioa 4.2- Lan kontratutik datozen akzioen Iraungitzea eta preskripzioa

1.- Arau aplikagarria zehaztea; Atal honetaz arauen aplikazioa kasu jakin baterako arau aplikagarria definitzea 3 aspektu; 1. Bestelako hierarkia mailako arauen arteko harremanak. 2. Maila berean baina garai desberdinetan emandakoen artean. 3. Arauen ulerkuntza eta harremanak autonomia pribatuarekin. Bi arau desberdinek gai berberaz bi erregulazio desberdinak ematen dituztenean = arau gatazka printzipio eta erregela batzuen bidez askatu behar dugu zein den erabilgarria. LZ  moldaketa bat Erregelak aplikaziozkoak dira; arau gatazkarako, arauak interpretatzeko edo hutsuneak betetzeko. LZ  gatazkarako erregelak = LEko 3. art.a.

1.1.- Arauen konkurrentzia eta Hierarkiazko eratzeko Printzipioak Arauen konkurrentzia  arau bi edo gehiago batera gertatzea  hierarkiaren printzipioa LZ  arauak ez dira soilik elkarren menpekoak osagarriak baizik Askotan arazoa ez da zein araua erabili, baizik eta noraino bata eta nondik bestea aplikagarriak diren zehaztea 1.1.1.- Arau Hierarkiaren printzipioa. Lege eta erregelamenduen artean  hierarkia LEko 3.2 art.an. "Lege eta erregelamenduetako xedapenak hierarkia arautzailearen printzipioarekin hertsiki lotuta aplikatuko dira. Erregelamenduetako xedapenek gorengo mailako arauek ezarritako manuak (prezeptuak) garatuko dituzte, baina ezin dute ezarriko legeek ezarritako lan baldintza desberdinak". Autonomia kolektiboa babesteagatik/ Erregelamendu eta legeen arteko gatazkak  hierarkiaren arabera = garatu baina aldatu gabe

1.1.- Arauen konkurrentzia eta Hierarkiazko eratzeko Printzipioak(II) 1.1.2.-Gutxienezko araua (Arau minimoa) Arauen izaera betebeharrezko zuzenbidea ("ius cogens") (aginduzko zuzenbidea) xedatzeko zuzenbidea ("us dispositibum)" Absolutua = ezin aldatu (adib.;adina lan egiteko) Errelatiboa= gutxiagoa ez (adib. Oporrak, soldata,…) gutxienezko arauaren erregela lan zuzenbidea hierarkia printzipioaren aplikazioa /minimoak betez gero hobekuntzak litezkeenak dira Arau gatazka  lege edo hitzarmen kolektiboak eta kontratuak lege eta hitzarmen kolektiboen artean LEan bi aipu  3.1 art.an honela dio; " ...ezin dira inola ere ezarriko langileen kalterako, legezko xedapenak baino mesedegarri gutxiagoak..." (parteen arteko borondatez, hots, lan kontratuaz, hitz egiten ari da). LEko 3.3 art.an honela mintzo zaigu.;"...edozein kasutan beharrezko zuzenbide minimoak errespetatu behar dituzte (hitzarmen kolektiboek)

1.1.3.- Langilearentzat araurik mesedegarriaren printzipioa. Araurik hoberena  langilearentzat Aurreko bi printzipioak aplikagarriak ez direnean LEaren 3.3 art."2 edo gehiagoko lan arauen artean (nahiz estatukoak, nahiz paktatuak izan) manuen artean sorturiko gatazkek, edonola ere beharrezko zuzenbidearen minimoak errespetatu beharko dituzte, langilearentzat mesedegarriena dena aplikatuz ebatsiko dira", batasunean edo multzoan neurtuz eta kontzeptu zenbakarriekin* urteko neurrian. Zein arau gatazka? Nazioarteko edo nazioaz gaindiko arau eta barne arauen artean  bai Lege eta erregelamenduen arteko  ez  hierarkia Maila bereko arauen artean  ez  modernotasuna Lege eta hitzarmen artean  gutxienezko araua, (batzuetan epaileek baietz) Estatutu araberako H.K eta estatutuz kanpokoen artean bai Esparru desberdinetako H.Kak  printzipioz LE ko 84 art.a (SALBUESPENAK)  BAI Nola konparatu? “Conglobamento “ Teoria  arauak osoak  erkatu behar dira Konparaketa partzialeko teoria  arauak zatika  erkatu behar dira Comul-eko teoria  erregela mesedegarriak pilatzea IRAKURRI ERDERAZKO TESTUA  L.Eko 3.3 arta “lo más favorable” Autore batzuen ustez horregatik eta beste erregelak kontutan hartuz printzipio hau errealitatean aplikaezina bihurtzen da eta erretorika hutsa besterik ez da. Ramirez Martinez, J.M. (ZUZ) (2005) Curso de Derecho del Trabajo. Tirant Lo Blanch, Valencia. 75 o Adibide bat beharrezko da guzti hau argitzeko. Demagun arau batek norberaren ezkontza dela eta 15 egueneko lizentzia ezartzen duela. Beste arau batek (orain ez zaigu hierarkia arduratzen) kasu berean 10 eguneko lizentzia araupetzen du. Biak baldin badira aplikagarriak lan-egoera batean, lehenengo irizpidearen bidez arau osoak konparatu behar dira eta orokorrean mesedegarriena den araua aplikatu behar dugu, nahiz eta ardurazten zaigun gaiaz, agian erregulazio txarrekoa izan. Bigarren irizpidearen bidez, arauen lizentziei buruz erregulazio osoa konparatuko da, baina ez beste guztia. Honetan posible da 10 egunekoa aplikatzea beste ziotako lizentziei buruz erregulazioa hobea baldin badu. Azken irizpideaz, mesedegarriena pilatzen da, kasu honetan 15 egunekoa aplikatu behar da, eta bestea baldin badu beste ziotako lizentziei buruz egoera hoberik, kasu horietan hori aplikatuko da.

Oinarria  lortutako (eskuratutako) eskubideen teoria 1.2- Arauen arteko ondorengotza: langilearentzat baldintzarik onuragarrienaren printzipioa. Erregela honi modernotasuna printzipioa. Maila berean arau berrienak arau zaharra deuseztatzen* du Beraz, teorian denboraz jarraiturik diren bi arauen artean  gatazkarik ez L.Zan  nabardura  (langilearentzat) baldintzarik onuragarriaren printzipioa. Kontzeptua  langileak aurretik izaten dituen lan baldintzarik onuragarrienak errespetatzean kokatzen da, nahiz eta une horretan geroko beste araua aplikagarria izan, aurrekoek baino baldintza txarragoak ezartzen dituena. Oinarria  lortutako (eskuratutako) eskubideen teoria Azalpena  Teoria honek, azken finean, zuzenbide praktika (errealitatea) eta zuzenbidea araugintza* bezala ez direla batera joaten aitortzea esan nahi du. Honen bidez gauzatzen den helburua ziurtasun juridikoa da (Gainera, denbora igarotzea bada eskubideak eskuratzeko tresna egokia). Zuzenbide praktika eta legegintza batera ez direla beti joaten. Konstituzioaren 9.3. art.an esandakoa gogoratuz nahikoa da. Honetan arau eskubide mugatzaileen atzeraezintasuna ezartzen da Idea Nagusia  lege bat indarrean dagonean, aurreko arauetan (dagoenekoz indarrean ez daudenetan) sorturiko egoera partikularrak mantentzen dira aurreko arauetan (dagoenekoz indarrean ez daudenetan) sorturiko egoera partikularrak mantentzea soilik langileentzat onuragarriagoak direnean

LZan egoera mesedegarri hori 3 bide desberdinetatik sortu; 1.2- Arauen arteko ondorengotza: langilearentzat baldintzarik onuragarrienaren printzipioa.(II) LZan egoera mesedegarri hori 3 bide desberdinetatik sortu; 1.- Lan kontratuaren bidez (ahozko paktuak ere) Kontratuak arauaren ezean (edo isiltzean) langileentzat egoera onuragarriago sortzea posiblea da, araua aldatzen denean mantendu beharrekoa 2.- Enpresarien aldebakarreko erabakia Enpresaria librea da hori ezartzeko, baina egin eta gero ezin du inor diskriminatu, ez eta kendu nahi duenean 3.- Aurreko arauek ezarritakoa ondorengoak horretaz ezer ez badu esaten. Epaigintzak 1 eta 2 onartzen du/ 3ª (printzipioz ez baina salbuespenak) ADIBIDEA  Bizakaian hasten gabra lanean Bizakaiko hitzarmen arabera pagatu digute. Hiru urte beranduago enpresak Gasteizara bidaltzen gaitu.Gure soldata Bizkaiko hitzarmenaren 1500 € da, Arabakoak aldiz 1200 € ezartzen du; Zer kobratu beharko dut nik, Gaz¡steizen egon eta gero.

1.3.- Arauen eta autonomi indibidualaren arteko harremanak lan kontratu eta arauen arteko harremanez LEko 3.1 art.a ( ikus arau minimoaren printzipioa); kontratuaren bidez ezin dira ezarri langilearen kalterako bestelako lan baldintzak 1.3.1 langilearen eskubideen utziezintasuna* (langilearentzat) Oso jatorra lan Zuzenbidean, 1900.eko Lan Istripuei buruzko Legean Arrazoi praktikoa  Enpresarien posizioa langilearen aurrean oso ahaltsua da eta hori profitatuz langileari bere eskubideen kontra joaten den zerbait onartarazi ahal dio. LEan erregela honen agerraldia 3.5 art.an "Beharrezko zuzenbideko lege xedapenek onarturiko eskubideak langileak ezin dituzte balioz xedatu. Ezin dituzte ere balioz xedatu hitzarmen kolektiboek xeda ezintzat onetsiko eskubideak Kontrako paktuak nuluak dira KZren erregulazioa desberdina (6.2 art.a) Zuzenbide zibilean eskubideak laga daitezke, lagapena* ez badoa orden publiko edo hirugarren baten interesen kontra. Oharrak 1. Langilearen xedapena debekatzen da (enpresariarena ez) 2. Xedatzea debekatzen da ( ez soilik laga izatea) 3.portaera aktiboari dagokio ( ez pasiboari) 4. aurreko eta ondoko eskubideak xedatzea debekatzen da 5. zabalegia praktikoa izateko Lagatzea  dohainik emaeta da/ xedatzea zabalagoa da  trukatzea izan daiteke beste gauza baten ordez erabili

1.3.2.- Lan-arauen ulerkuntza; “ in dubio pro operario” printzipioa. Azken irizpidea epaileentzat, besterik ez dagoenean aplikatu behar duena Edukia  zalantzaren aurrean, langilearen alde. Arau baten interpretazioa zalantzarik badu, epaileak langilearentzat aukerarik mesedegarriena hartu behar du Iturria  Lege intereseko Auzitegi Gorenaren 1974.06.10eko epaian Ez nahastu Lan Zuzenbidearen helburuarekin pro operario legislazioa izatea Batzuentzat desagerturik dago Eremua  Arauaren esanahian zalantza dagoenean edo egintza bati araua dagokionez erabakitzeko erabili ahal da. Bestelako printzipio antzekoak (adibidez "in dubio pro reo" edo modu orokorragoz "aequitas in dubio pralevant")  zalantza ekintzetan denean aplikatzen dira

2.- Lan kontratutik datozen akzioen Akzioen Iraungitzea eta preskripzioa*. judizialki eskubide baten babesa eskatzeko ahalmenak = akzioak Zer nolako eragina du denborak akzioetan?. ziurtasun juridikoak eskatzen du akzioak betirakoak ez izateaaldi zehatza egon behar da akzioak erabiltzeko, eta hortik aurrera egiten bada ez du ondoriorik sortuko akzio horrek Denboraren jokoa = bi motakoa ; iraungitzekoa ala preskripziozkoa*. 1.- iraungitzea automatikoa da, ezin da laga, ez eta eten. 2.- Objektiboa da denbora pasatuez gero eskubide iraungi da 3.- Judizioan "ope legis" epaileak bere kabuz deklaratu behar du. Eskuratzeko zein iraungitzeko daiteke Ez da automatikoa Ez da objektiboa (denbora eta zerbait gehiago eskatzen da) ezer ez egitea Judizioan “ope excepcionis“, beste alderdiak eskatuz ikusteko

2.- Lan kontratutik datozen akzioen Akzioen Iraungitzea eta preskripzioa*. Denbora aurrera joan Denbora eta ezer ez egitea "ope legis” Epaileak berez ikusi behar du "ope excepcionis“ Auzi alderdi batek eskatu behar du epaileak kontuan hartzeko SOILIK ETEN DAITEKE(DENBORA “IZOZTU”) APUR DAITEKE (DENBORA ZERON JARRI) Eteteko kausak mugatuak dira Adiskidetzeko orria tartekatzea(gehienez jota 15 egunez ) Geldiarazteko kausak zabalak; Epaileen aurreko eskabidea zein bestelako eskaera, zorraren onarpena,… Epeak ( motzak) Adibideak Kaleratzean 20 egunetakoa (LETeko 59.3 art Epeak zabalagoak; (Adibideak); dirutza eskatzekotan == urte betea Noiztik? 59.2 Art. eskubideak erabiltzea litekeen zen unetik Epe orokorra; kontratu bukatzetik urte bete LETeko 59.1 art Langileentzako zigorrak eta zehapenak; LETeko 60.2 art