Lipidoak (Gantzak) 1 ebaluaketa 2. Azterketa prestatzeko apunte gehigarriak Ramon San Juan – EGIBIDE – 2013-2014 2. Batxilergoko BIOLOGIA

Lipidoak (Gantzak) KONPOSAGAIAK (Zeintzuk biolementuk osatzen dituzte biomolekula organiko hauek?) Karbono (C), Hidrogeno (H) eta Oxigenoa (O) eratuak. Zenbait kasutan: Fosforoa (P; fosfolipidoen Az. Fosforiko molekulan kasu), - Nitrogenoa (N; fosfolipidoen “buru” hidrofiloa sortzen duten Aminoalkoholak edo Esfingolipido eta Glukolipidoen esfingosina molekulan) Sufrea (S) izaten dute Printzipalak Karbonoak (C) Hidrogenoa (H) Oxigenoa (O) Kopuru txikiagoan Fosforoa (P) Nitrogenoa (N) Kasu batzuetan Sufrea (S) Ramon San Juan – EGIBIDE – 2013-2014 2. Batxilergoko BIOLOGIA

Lipidoen unitate basikoak: Gantz Azidoak (G. A Lipidoen unitate basikoak: Gantz Azidoak (G.A.) ANFIPATIKOAK dira; molekula berean parte HIDROFOBO eta beste HIDROFILO bat dago. Kate polihidrokarbonatu (C eta H) luzeak. HIDROFOBOAK (16-22 C) Mutur batean Karboxilo (-COOH) talde bat. HIDROFILOAK edo H zubiak sortzeko kapazak (karboxiloaren –OH ren bidez). Katearen tartean lotura bikoitzak egon (tolesdurak katean) daitezke karbono atomoen artean (HC=CH) G.A. ASEGABEAK edo intsaturatuak. Bero espezifiko baxuak; giro tenperaturan likidoak Lotura bikoitzik ez, ASEAK (saturatuak; katea linealak ez tolestuak) Bero espezifiko altuak; giro tenperaturan solidoak Ramon San Juan – EGIBIDE – 2013-2014 2. Batxilergoko BIOLOGIA

Gantz Azidoak Datu basiko batzuk Gune POLARRA ( -COOH) HIDROFILOA Gantz Azidoak Datu basiko batzuk R H Zubiak sortzeko ahalmena Gune APOLARRA ( -(CH2)n-CH3) HIDROFOBOA G.A.-en izendatzea: 9 1 12 - Kateak (buztanak, Karbono eskeletoa, kate hidrokarbonatatua, erradikala, gune APOLARRA; HIDROFOBOA) - Karboxilo Taldea (Erreaktiboa uretan;, gune POLARRA HIDROFILOA) http://www.guatequimica.com/tutoriales/lipidos/acidos_Grasos.htm Ramon San Juan – EGIBIDE – 2013-2014 2. Batxilergoko BIOLOGIA

Lipidoen unitate basikoak: Gantz Azidoak (G.A.) ASEAK Lotura bikoitzik ez Bero espezifiko altua: Solidoak giro tenperaturan (bero asko behar urtzeko) ASEGABEAK Lotura bikoitz bat (monoinsaturatua) edo gehiago (poliinsaturatuak) Bero espezifiko baxua: likidoak giro tenperaturan (bero gutxirekin, errazak urtzeko) Gero eta asegabeago are bero espezifiko baxuagoa, hau da, giro tenperaturan likido topatzeko aukera gehiago. CH3-(CH2)14-COOH CH3-(CH2)16-COOH CH3-(CH2)7-CH=CH-(CH2)7-COOH CH3-(CH2)4-CH=CH-CH2-CH=CH-(CH2)7-COOH Ramon San Juan – EGIBIDE – 2013-2014 2. Batxilergoko BIOLOGIA

AZIL GLIZERIDOAK (G.A. + Glizerola) Gantzak edo Glizeridoak ere deituak Gune POLARRA ( -COOH) HIDROFILOA Ester loturak sortzeko ahalmena (Bi hidroxiloren artean) Gero eta G.A. asegabe gehiago edo asegabeagoz eginda egon, giro tenperaturan, likido egoeran egoteko aukera gehiago. Gune APOLARRA ( -(CH2)n-CH3) HIDROFOBOA Triazilglizerido baten eraketa Ramon San Juan – EGIBIDE – 2013-2014 2. Batxilergoko BIOLOGIA

AZIL GLIZERIDOAK (G.A. + Glizerola) Gantzak edo Glizeridoak ere deituak FUNTZIOAK AZALA Energia Erreserba Gluzidoak erabiltzen dira energia iturri moduan; hauek erreserbarako metatzen dira: Animalietan: Ehun adiposoan; adipozitoetan. Landareetan: Fruituetan eta hazien zelulen bakuoloetan. Isolamendu Termikoa Ehun adiposoak gorputzaren barne tenperatura galeratik eta baita kanpoko tenperaturatik babesten gaitu. Babes mekanikoa http://superfund.pharmacy.arizona.edu/toxamb/toxamb.pdf http://www.genomasur.com/BCH/BCH_libro/capitulo_02.htm Ramon San Juan – EGIBIDE – 2013-2014 2. Batxilergoko BIOLOGIA

AZIL GLIZERIDOEN HIDROLISIA (digestioa: ester loturak ( - o - ) apurtu (lisis) ur molekula gehituz) (G.A. + Glizerola) Gantzak edo Glizeridoak ere deituak Hidrolisia (Lipasa entzimen bidez, urdailean) Saponifikazioa (G.A-ak dituzten lipido guztietan) http://iespoetaclaudio.centros.educa.jcyl.es/sitio/upload/img/saponificacion_lab.jpg Ur molekula (H2O) gehitu beharrean NaOH edo KOH gehitzen da http://www.bionova.org.es/biocast/documentos/figura/figtem06/figurat0605.jpg http://www.manualmodernQo.com/apoyos_electronicos/9786074482911/imagenes/cap_14/5.jpg Ramon San Juan – EGIBIDE – 2013-2014 2. Batxilergoko BIOLOGIA

Zeridoak (Argizariak) Saponifikagarriak (g. a Zeridoak (Argizariak) Saponifikagarriak (g.a. eginak daude) eta babes lipidoak dira http://biologiaygeologia.org/unidadbio/bio2/u1/lipidos/u3_lipidos/3168334538_a190d8db4a.jpg Orokortasuna: Kate luzeko gantz azido bat + monoalkohola Solidoak (g.a. asez eginak daude) Guztiz hidrofoboak: iragazkaitzak (babes funtzioa; isolatzaileak hezetasunarekiko) Animalietan: Ilea, Lumak,… Landareetan: Hostoak, Fruituak,… Ramon San Juan – EGIBIDE – 2013-2014 2. Batxilergoko BIOLOGIA

Mintzeko egituran dauden lipidoak (Fosfolipidoak, Glukolipidoak eta Esterolak) SAPONIFIKAGARRIAK Gantz Azidoz eginda daudelako Hauen ester loturak apurtu daitezke NaOH edo KOH-rekin Az. Fosforikorik EZ (Esfingosina, glizerolaren ordez) Zerebrosidoak Ganglosidoak Az. Fosforikoa BAI Fosfoglizeridoak (Glizerola) Esfingolipidoak (Esfingosina, glizerolaren ordez) Izaera anfipatikoak ematen dien portaera. FOSFOGLIZERIDOA aminoalkohola mintzen sortzaile nagusia Hidrofiloa Hidrofoboa Ramon San Juan – EGIBIDE – 2013-2014 2. Batxilergoko BIOLOGIA

Mintzeko egituran dauden lipidoak (Fosfolipidoak, Glukolipidoak eta Esterolak) SAPONIFIKAGARRIAK Gantz Azidoz eginda daudelako Hauen ester loturak apurtu daitezke NaOH edo KOH-rekin Az. Fosforikorik EZ (Esfingosina, glizerolaren ordez) Zerebrosidoak Ganglosidoak Az. Fosforikoa BAI Fosfoglizeridoak (Glizerola) Esfingolipidoak (Esfingosina, glizerolaren ordez) Izaera anfipatikoak ematen dien portaera. Hidrofiloa Hidrofoboa Ramon San Juan – EGIBIDE – 2013-2014 2. Batxilergoko BIOLOGIA

Ramon San Juan – EGIBIDE – 2013-2014 2. Batxilergoko BIOLOGIA Fosfolipidoetan (fosfoglizeridoak eta esfingolipidoak): Amino alkoholen N+ eremua eta Az. Fosforikoaren O- eremuak ur molekulekin erakarriak sentitu daitezke. Glukolipidoetan (Zerebrosido eta Gangliosidoak): Gluzidoen OH (hidroxilo) taldeek (-O--H+) inguruneko ur molekulekin H zubiak eratu ditzakete. Esteroletan (Kolesterola): Esteranoaren 3. karbonoko OH (hidroxilo) taldeek (-O--H+) inguruneko ur molekulekin H zubiak eratu ditzakete. glizerola esfingosina POLARRA; HIDROFILOA C eta H atomoz eginda batez ere; ez du polaritaterik sortzen eta beraz urarekin ez du erakarpenik izaten. Molekula hauek (gantz azidoak, glizerina,…) zituzten hidroxiloak (-OH) ester loturak egiteko “sakrifikatu” dira. APOLARRA; HIDROFOBOA Ramon San Juan – EGIBIDE – 2013-2014 2. Batxilergoko BIOLOGIA

Esfingosina duten lipidoak Beste eskema orokor bat… Esfingosina duten lipidoak www.bionova.org.es mahara.org Ramon San Juan – EGIBIDE – 2013-2014 2. Batxilergoko BIOLOGIA

Glizerola duten lipidoak 1 AMINO ALKOHOLA GLUZIDOAK Glizerola duten lipidoak 1 Azilglizeridoak (g.a. + glizerola) Az. FOSFORIKOA Erreserba energetiko funtzioa. Ez dituzte mintzak sortzen ANFIPATIKOTASUNA GALDU dutelako. GLIZEROLA Trialkohola: 3 OH ditu ESFINGOSINA GLIZEROLA Ester loturen bidez. Gantz Azido Asea Gantz Azido Asea Gantz Azido Asea Gantz Azido Asegabea Gantz Azido Asea Gantz Azido Asea Gantz Azido Asegabea Gantz Azido Asea Gero eta g.a. asegabe (lotura bikoitzak dutenak) gehiago edo asegabetasun handiagoko g.a. (lotura bikoitz bat baino gehiagokoak) urtze tenperatura baxuagoa (giro tenperaturan likido topatzeko aukera gehiago) G.A. 1 = MONOazilglizeridoa ESTERANOA G.A. 2 = DIazilglizeridoa G.A. 3 = TRIazilglizeridoa Ramon San Juan – EGIBIDE – 2013-2014 2. Batxilergoko BIOLOGIA

GLIZEROLATrialkohola: 3 OH ditu AMINO ALKOHOLA GLUZIDOAK Glizerola duten lipidoak 2 Azilglizeridoak (g.a. + glizerola) Az. FOSFORIKOA AMINO ALKOHOLA POLARRA: Hidrofiloa Fosfoazilglizeridoak (DIazilglizeridoa + P + Aminoalko) Az. FOSFORIKOA Mintz Biologikoen Sortzailea. Izaera ANFIPATIKOA dutelako GLIZEROLATrialkohola: 3 OH ditu ESFINGOSINA GLIZEROLA Gantz Azido Asea Gantz Azido Asea Gantz Azido Asea Gantz Azido Asegabea Gantz Azido Asea Gantz Azido Asea Gantz Azido Asegabea APOLARRA: Hidrofoboa ESTERANOA Ramon San Juan – EGIBIDE – 2013-2014 2. Batxilergoko BIOLOGIA

GLIZEROLATrialkohola: 3 OH ditu AMINO ALKOHOLA GLUZIDOAK Glizerola duten lipidoak 2 Esfingosina duten lipidoak Esfingolipidoak (fosfoazilglizeridoari glizerina ordezkatu efingosina batekin) Azilglizeridoak (g.a. + glizerola) Az. FOSFORIKOA AMINO ALKOHOLA POLARRA: Hidrofiloa Fosfoazilglizeridoak (DIazilglizeridoa + P + Aminoalko) Az. FOSFORIKOA Mintz Biologikoen Sortzailea. Izaera ANFIPATIKOA dutelako GLIZEROLATrialkohola: 3 OH ditu ESFINGOSINA ESFINGOSINA GLIZEROLA Gantz Azido Asea Gantz Azido Asea Gantz Azido Asea Gantz Azido Asegabea Gantz Azido Asea Gantz Azido Asegabea APOLARRA: Hidrofoboa ESTERANOA Ramon San Juan – EGIBIDE – 2013-2014 2. Batxilergoko BIOLOGIA

GLIZEROLATrialkohola: 3 OH ditu AMINO ALKOHOLA GLUZIDOAK Esfingosina duten lipidoak Esfingolipidoak (fosfoazilglizeridoari glizerina ordezkatu efingosina batekin) Az. FOSFORIKOA AMINO ALKOHOLA POLARRA: Hidrofiloa GLUZIDOAK Az. FOSFORIKOA Glukolipidoak (esfingolipidoaria aminoalkohol eta fosforoa kenduz gluzido bat edo gehiago jartzean) GLIZEROLATrialkohola: 3 OH ditu ESFINGOSINA ESFINGOSINA Gantz Azido Asea Gantz Azido Asea Gantz Azido Asea Gantz Azido Asegabea Gantz Azido Asea APOLARRA: Hidrofoboa Mintz Biologikoen Sortzailea. Izaera ANFIPATIKOA dutelako ESTERANOA Ramon San Juan – EGIBIDE – 2013-2014 2. Batxilergoko BIOLOGIA

GLIZEROLATrialkohola: 3 OH ditu AMINO ALKOHOLA GLUZIDOAK ESTERANOA duten lipidoak - Kolesterola Az. FOSFORIKOA Ez saponifikagarriak: gantz azidoz eginda EZ daudelako Mintz biologikoen fluidotasuna kontrolatzen du Odol-plasman lipoproteinak eratuz (LDL, HDL) GLIZEROLATrialkohola: 3 OH ditu ESFINGOSINA Kate Alifatikoa Gantz Azido Asea Gantz Azido Asea Gantz Azido Asea Gantz Azido Asegabea 17 ESTERANOA 3 OH APOLARRA: Hidrofoboa ESTERANOA POLARRA: Hidrofiloa Ramon San Juan – EGIBIDE – 2013-2014 2. Batxilergoko BIOLOGIA

BESTE FUNTZIO BIOLOGIKOAK DITUZTEN LIPIDOAK - Terpenoak (Isoprenoideak; isopreno molekularen bi unitatez edo gehiagoz) Sakatu ikusteko - Esteroideak (Esteranoaren deribatuak) GOGORATU… Gantz Azidoak dituzte Sakatu ikusteko - Prostaglandinak (Gantz Azido Ziklatuak) Gantz Azidorik EZ Sakatu ikusteko Ramon San Juan – EGIBIDE – 2013-2014 2. Batxilergoko BIOLOGIA

TERPENOAK Sakatu itzultzeko Bi Isopreno edo gehiago; linealki lotuak edo ziklikoki. Asko pigmentuak izaten dira (kolorea eta fotosintesia) Isopreno kopuruaren arabera: Monoterpenoak (2 isopreno): Landareen esentziak. GERANIOLA Sektiterpenoak (3 isopreno) Diterpenoak (4 isopreno): A bitamina eta klorofilaren osagai den FITOLA Triterpenoak (6 isopreno) ESKUALENOA (kolesterolaren aitzindaria) Tetraterpenoak (8 isopreno): KAROTENOAK ETA XANTOFILAK (kolorea eman eta fotosintesian parte hartu) Politerpenoak (isopreno asko) Ramon San Juan – EGIBIDE – 2013-2014 2. Batxilergoko BIOLOGIA

BESTE FUNTZIO BIOLOGIKOAK DITUZTEN LIPIDOAK Sakatu itzultzeko - Terpenoak (Isoprenoideak; isopreno molekularen bi unitatez edo gehiagoz) Sakatu ikusteko - Esteroideak (Esteranoaren deribatuak) Azido Biliarrak: Bilisaren konposagaiak gatzak eratuz. Lipidoak hobe digeritzeko emultzionatu egiten dituzte eta horrela LIPASEK hobeto lan egin dezakete. Hormona Sexualak: Liburutik ikasi Bitaminak: Liburutik Ikasi Sakatu ikusteko - Prostaglandinak (Gantz Azido Ziklatuak) Sakatu ikusteko Ramon San Juan – EGIBIDE – 2013-2014 2. Batxilergoko BIOLOGIA

BESTE FUNTZIO BIOLOGIKOAK DITUZTEN LIPIDOAK Sakatu itzultzeko - Terpenoak (Isoprenoideak; isopreno molekularen bi unitatez edo gehiagoz) Sakatu ikusteko - Esteroideak (Esteranoaren deribatuak) Sakatu ikusteko CicloOXigenasak ASPIRINA - Prostaglandinak (Gantz Azido Ziklatuak) Sakatu ikusteko www.creatingtechnology.org Ramon San Juan – EGIBIDE – 2013-2014 2. Batxilergoko BIOLOGIA