OROKORTASUNAK ANATOMIA: gorputz egituren zientzia da eta beraien arteko loturak edo harremanak lotura edo harremanena BIOLOGIA: izaki bizidunen ezaugarriak eta bereizgarriak ikertzen ditu FISIOLOGIA: gorputz funtzio edo eginkizunen zientzia da, hau da, zelan funtzianatzen duten gorputzen atal desberdinek Gorputzaren zati baten egiturak , ia beti, bere funtzioa adierazten du, horregatik sistema bakoitzaren aurretik, errepaso anatomiko bat egingo dogu.

ANTOLAKETA MAILAK KIMIKOA: atomoa, molekula, konposatuak ZELULARRA: +/- 100.000 billoi daude; +/-200 tipo daude ; neurri, itxura eta funtzio desberdinak dituzte EHUNA : zelulek eta inguruko ehuna osatzen dute funtzio bat betetzeko. Motak: epiteliala: gorputza eta organoak eztaltzen ditu konektiboa: organoak konektatu, mantendu eta babesten ditu muskularra: mogimendua posiblea egin eta beroa ematen du nerbiosoa: informazioa alde batetik bestera eramaten du ORGANOAK: ehun desberdinak batu egiten dira funtzio bereziekin (bereziak betetzeko). Itxura berezia da: urdaila,… APARATUAK: harremana duten organo batzuk funtzio berdinarekin. ORGANISMOA

ZELULA Lehenengo zelula primitiboa, duela 3500 miloi urte sortu zena, prokariota, gaurko zelula guztien jatorria da. Beraz, duela 1500 miloi urte prokarioetatik eukariotoetaranzko trantsizioan izan zen. Gaur egun ia zelula prokariota guztiak, unizelularrak dira “Zelula” hitza, lehendabizi, XVII. Mendean erabili zen, antzinako mikroskopio batetan kortxo zatietan landare desberdinen ehunak behatzerakoan ikusten zituen hutsuneak izendatzeko. Egungo esanahia, XIX. Mendean hartu zuen zelula terminoak, eta teoria zelularra proposatu zen: zelula da bizidunen unitate morfologiko eta funtzionala, bere kabuz bikoizteko gai dena.

ZELULA Ikasketa errazteko, 3 zatitan banatu egiten da: MINTZA: zelularen kanpoko azala da, egitura ematen dio eta kanpoko eta barruko inguruneak banatu egiten ditu. Ze material sartu eta kanporatzen den arautzen du, horrela egoera egoki bat lortzen da zelularen jarduera edo aktibitate arruntak aurrera eraman daitezen; hala ere, ingurunearekin harremanetan jartzen du zelula. ZITOPLASMA: mintza eta nukleoaren artean dauden osagai guztiak. Bi dira osagai garrantzitsuenak: zitosola (zati likidoa: ura, soluto disolbatu batzuk eta hainbat partikula esekiduran) eta organuloak (forma eta funtzio ezberdinak dituzte: zitoeskeletoa, ribosomak, retikulo endoplasmikoa, Golgi aparatoa, lisosomak, paroxisomak eta mitokondriak) NUKLEOA: orgánulo handi bat da eta DNAren zatirik handiena barne dauka. Nukleoaren barruan , kromosoma bakoitzak (DNAko molekula bakarra proteina batzuekin lotuta), milaka gen ditu (herentziazko unitateak) eta hauek eragin (influencia) handia dute zelulen egituran eta funtzioan

ZELULA Ikasketa errazteko, 3 zatitan banatu egiten da: 1_ ZITOPLASMA: mintza eta nukleoaren artean dauden osagai guztiak. Bi dira osagai garrantzitsuenak: ZITOSOLA: zati likidoa eta soluto disolbatu batzuk ORGANULOAK * ZITOESKELETOA: ZILIOAK ETA FLAGELOAK * ZENTROSOMAK: * ERRIBOSOMAK: mintz gabekoak * ERRETIKULO ENDOPLASMIKOA * GOLGI APARATUA * LISOSOMAK * MITOKONDRIAK 2_ NUKLEOA: orgánulo handi bat da eta ADN-ren zatirik handiena barne dauka 3_MINTZA: kanpoko azala da, egitura ematen dio eta kanpoko eta barruko inguruneak banatu egiten ditu

ZELULA * RIBOSOMAK: Proteinaz eta rRNAz osaturik. Zitoplasma, mitokondrietan edo REra lotuta egon daitezke. Heuren funtzioa, proteinak zientizatzea da: RNAm bidez heltzen den informazio genetikoa erabiltzen dute sintesi hori egiteko RETIKULO ENDOPLASMIKOA: zaku lauak edo tubulo itxurarekin mintz sare bat da. Bi mota daude. Zimurtua: ribosomei lotuta dago. Fosfolipidoek eta glukoproteinek osatzen dituzte eta organuloetara, mintz plasmatikora edo kanporatzen ditu Leuna: azido grasiak eta esteroideak sintetizatzen ditu, detoxfikazio leku (centro) bat da, Ca gorde eta kanporatzen du,… * GOLGI APARATOA: 3/20 zisteraz osaturik dago. RE arekin loturik dauden ribosometatik irtetzen diren proteikal, hona datos (zisterna batetik sartu, ibilbide bat egin zisterneen artean eta beste batetika irten). Bide honetan, proteína aldatu, sailkatu, bildu (envolver) eta garraiatzen du. Prozesu bukaeran, proteína batzuk, sekretore, mintz eta garrai besikuletan pilatzen dira. LISOSOMAK: kanpotik heldutako sustantziak edo barruko organuloren bat,… digeritu dezake. Bere mintza Retik sortzen da eta enzimak, apto de golgik pilatzen ditu. Mintz, hura apurtoko balitz, zelula hil egingo zan MITOKONDRIAK: hemen, erreakzio aerobikoak egiten dira eta apoptosian, zer ikusi handia daukate.

INTERIOR DE LA CÉLULA 1_ CITOPLASMA: En la célula, el ADN del núcleo es el que controla tanto el funcionamiento interno de la célula como sus interacciones con otras células. La célula depende del abastecimiento que viene del medio externo. Además, debe comunicarse y cooperar con otras células para mantener el funcionamiento del cuerpo de forma coordinada. Internamente se divide en citoplasma y núcleo. 1_ CITOPLASMA: * citosol (parte líquida). Contiene diversas sustancias disueltas: nutrientes, proteínas, iones y productos de deshecho. Algunas reacciones importantes se producen en el citosol, pjm., la glicolisis * partículas insolubles: inclusiones (pueden ser nutrientes almacenados,…, tb se llaman orgánulos sin membrana por lo que el intercambio de sustancias no requiere ayuda) y fibras proteícas (citoesqueleto: función de soporte estructural y movimiento) * orgánulos: compartimentos limitados por membrana que cumplen roles específicos dentro del funcionamiento de la célula

FIBRAS PROTEICAS: Se clasifican en función del diámetro y su composición proteíca: Fibras de actina o microfilamentos Filamentos intermedios Microtúbulos. Forman centriolos, cilios y flagelos. El centro organizador de microtúbulos de la célula es el centrosoma. En la mayoría de las células animales, el centrosoma tiene 2 centriolos. Durante la división celular, los centriolos dirigen el movimiento de las cadenas de ADN. Los cilios son estructuras cortas similares a pelos (abundantes en el aparato respiratorio y en el tracto reproductor femenino) y hacen que los líquidos, mucosidades,…, se muevan por la membrana de la célula. Parece ser que tienen, además, una función sensora Los flagelos son más largos. En los humanos la única célula flagelada es el espermatozoide. Citoesqueleto: es una estructura flexible y modificable hecho de fibras proteícas que se extienden por todo el citoplasma. Funciones: da forma a la célula + estabiliza la posición de los orgánulos + transporte intracelular + ensamble celular para formar tejidos (relación con las fibras del espacio extracelular y con las de otras células) + movimiento (tres grupos de proteínas ayudan en el movimiento y ayudan a convertir la energía del ATP: miosina, cinesinas y dineínas)

ORGÁNULOS MITOCONDRIAS: cumple una función importante en la producción mitocondrial de ATP, y el número de mitocondrias en una célula está directamente relacionado con las necesidades energéticas de la célula: las células del músculo esquelético tienen muchas más mitocondrias que los adipocitos. Tienen capacidad de replicarse aun cuando la célula a la que pertenece no se encuentre en proceso de división (las células musculares pueden cubrir la demanda de ATP incrementando el número de mitocondrias). Intervienen en los procesos de apoptosis (?) RIBOSOMAS: algunos los consideran “inclusiones“. Son pequeños orgánulos densos de RNA y proteína que fabrican las proteínas siguiendo las instrucciones del ADN celular. Los adheridos a la superficie citosólica de los orgánulos (citoplasma, mitocondrias o retículo endoplásmico) se llaman ribosomas fijos y los suspendidos libremente, ribosomas libres. Son muy numerosos en las células que sintetizan proteínas para exportar fuera de la célula RETÍCULO ENDOPLÁSMICO: es una red interconectada de microtúbulos de membrana con 3 funciones principales: síntesis, almacenamiento y transporte de biomoléculas. Hay 2 tipos: * rugoso: las proteínas son ensambladas por los ribosomas adheridos a la superficie del RER y son introducidos en su luz donde son sometidas a modificaciones. Los fosfolípidos y las glucoproteínas no? * liso: es el principal lugar para la síntesis de ácidos grasos, esteroides y lípidos

APARATO DE GOLGI: consiste en una serie de sacos llamados cisternas que recibe las proteínas sintetizadas en el RER, las modifica y las empaqueta dentro de vesículas. VESÍCULAS CITOPLÁSMICAS: pueden ser secretoras (contienen proteínas que serán liberadas por la célula) y de almacenamiento (nunca abandonan el citoplasma) LISOSOMAS: son pequeñas vesículas de almacenamiento que actúan como el aparato digestivo de la célula y utilizan poderosas enzimas para descomponer bacterias u orgánulos viejos. La liberación inapropiada de enzimas lisosomales se ha relacionado con ciertas enfermedades, tales como la inflamación y la destrucción del tejido articular en la artritis reumatoide e incluso la muerte celular. También causa patología la inefectividad de estas vesículas. PEROXISOMAS: son vesículas de almacenamiento aún más pequeñas. Contienen un conjunto de enzimas diferentes a las anteriores y su principal función parece ser la degradación de ácidos grasos de cadena larga y moléculas potencialmente tóxicas. RIBOSOMAS?

LIPOSOMAK Fosfolipidoz osoturiko bigeruza lipidozko besikula esferikoak dira, tamaina aldakorrekoak eta barnean medio urtsua dutenak. Lipido mota desberdinak eta horien nahaste desberdinetatik abiatuz, sintetisa daitezke liposomak (garrantzitsuenak, fosfolipidoak dira). Posiblea da lipidoz gain proteinak dituzten liposomak sortzea. ERABILERA: Jatorrizko erabileran baliogarriak dira, hau da, mintzari buruzko ikereketetan Medikamentu, drogak eta bestelako substantziak liposometan sartzea eta garraio moduan erabiltzea posible da. Efikazia areagotzea lortzen da, ehun sanoak ekidituz Ez dira toxikoak

2_ NUKLEOA: Normalean, zelulek nukleo bakarra dute (zelula muskularrek, gehiago) Orgánulo handi bat da eta mintz plasmatikoaren antzeko mintz batez inguratuta dago. Kanpoko aldea RErekin jarraitzen du. Sustantziak barrurantz eta kanporantz igaro dezaten, poroak eta garraio aktiboa dago En micrografías electrónicas se observan: Cromatina: material granular diseminado compuesto por ADN y proteínas asociadas Nucleolo: estructuras compuestos por ADN, RNA y proteínas e intervienen en la síntesis de los ribosomas. Nukleoan, zelulako herentziazko unitate gehienak aurkitzen dira, hau da, geneak. Nukleoaren barruan , kromosoma bakoitzak (DNAko molekula bakarra proteina batzuekin lotuta), milaka gen ditu (herentziazko unitateak) eta hauek eragin (influencia) handia dute zelulen egituran eta funtzioan edo eginkizunean. Genoma, zelulan dagoen informazio genetiko guztiari deritzogu ?

MINTZA Zelularen kanpoko azala da eta indibidualitatea, babesa eta egitura ematen dio Kanpoko eta barruko inguruneak banatu egiten ditu eta zelula ingurunearekin harremanetan jartzen du. Ze material sartu eta kanporatzen den arautzen du, horrela egoera egoki bat lortzen da Zelula arteko ezagupena eta harremanak erregulatzen ditu Loturak ematen dira zelulen artean Funtzio bioelektrikoa: nerbio eta muskulu zeluletan nerbio kinada transmititzeko gai da. 1890ean, jadanik, susmatu zuten, mintza, lipido geruza fin bat zela. Orain badakigu (mikroskopio elektronikoz ikus daitekelako), mintzaren egitura bikapa lipidikoa ondoan ipinita (yuxtapuesta) eta proteinarekin osatuta dago.. Mintz biologiko guztiak, hau da, mintz plasmatikoa eta organulu zitoplasmatikoak mugatzen dituztenak, egitura orokor komuna dute, baina mintz zitoplasmotikoak meheagoak dira eta proteina gehiago dituzte: hala ere mintz guztiek elementu komunak izan arren, bakoitzak bere espezializazioari dagokion konposaketa kimiko berezia dauka

MINTZAREN OSAGAIAK 1_ Lipidoak zati polarra eta ez polarra dituzte. 3 molekula ezberdin: fosfolipidoak (%75a), kolesterola (%20a) eta glikolipidoak (%5a). Fosfolipidoetan alde polarra burua da: buruan fosfatoak daude eta hauek hidrofiloak dira. Horrengatik (hori dala eta), ura aldera jokatzen dute, bai kanpoko aldera eta bai barruko aldera. Alde ez polarra, 2 azido grasoz osatuta dago (kola) eta hidrofoboa da. Kolesterola, beste lipidoen artean kokatzen da, geruza bietan. Glukolipidoak, zelularen kanpoko likidoarekin harremanetan dagoen mintzan kokatzen dira.

2_ Proteinak bi motatan banatzen dira: integralak eta periferikoak. Integralak: azido grasoen kolen artean kokatzen dira, bikapa lipidoen artean. Gehienek bikapa zeharkatzen dute eta bai barrukoaldetik eta bai kanpokoaldetik irtetzen dira. Lipidoak bezala, anfipatikak dira. Periferikoak: lipidoen buruekin edo proteina integralekin lotuta, mintzaren barruko edo kanpoko azaleraran kokatzen dira Proteina integral asko, gluko-proteinak dira. Hauen karbohidratoa (oligosakaridoak izaten dira, 2-60 monosakaridoarekin osatuta) proteinaren kanpoko inguruan dagoen muturrean lotzen da. (kapa biak asimetrikoak dira, horregatik alde batetik bestera sustantzi gehiago pasatzen dira alderantziz baino) Glukolipidoen eta glukoproteineen karbohidratoak geruza azukretsu bat eratzen dute glukokaliz deritzona

PROTEINEN FUNTZIOAK EDO EGINKIZUNAK Mintzen lipidoak gutxi aldatzen dira, baina proteinen funtzioak ezbedinak dira. Protein integralak? Batzuek kanal edo ubide ionikoak osatzen dituzte. Kanal hauetatik ioiak igaro daitezke. Normalean, selektiboak izaten dira. Proteina batzuk sustantzi edo ioi konkretu baten garraiotzaile bezala jokatzen dute (zelularen alde batetik, bestera). Errezeptore edo hartzaile bezala lan egiten dute proteina batzuk. Errezeptore bakoitzak, molekula konkretu bat ezagutzen du eta horrekin lotu egiten da (adibidez, insulina, …). Sustantzi hauek ¨ligandoak¨deitzen dira. Loturak erreakzio sorta batzuk eragiten ditu mintzan edo zelularen barrualdean. Proteina batzuk enzimak dira eta hauek, bai barrunbe aldeko edo kanpo aldeko geruzan, erreakzio kimika batzuk katalizatu dezakete

Proteina batzuek, konektore bezala lan egiten dute Proteina batzuek, konektore bezala lan egiten dute. Itxura eta egitura ematen die zelulei eta mogimendu eta zelulak haien artean harrenamanetan jartzeko posibilitatea ere bai. Askotan, glukoproteinek eta glukolipidoek identitateko adierazgarriak bezala lan egiten dute. Norberaren zelulak eta beste batenak bereizten ditu (biki berdinak kasuan, ez). Adibidez, odol taldeak, histokonpatibilitatea,…

3_ Glukokaliza (mintzaren karbohidratoak) Glukokalizaren karbohidratoak ezberdinak dira zelularen arabera, hau da, molekular errubrika bezala aritzen da eta zelulak haien artean elkar ezagutzea posible egiten du. * leukozitoek glukokaliz ezezagun edo arrotz bat detektatu ahal izateari esker, mikroorganismo inbaditzaileak hondatu ditzakete * zelulak haien artean lotu ahal dira eta ehunak osatu, horrela, kanpoko ingurunean dauden enzimek ez dute zelula hoiek desegitzen * glukokaliza hidrofiloa da eta horri esker, zelula askoren azalerantz likidozko geruza bat erakartzen dute: eritrozitoeak odol basu estuetik ibili ahal dira eta arnasbide eta digestio-hodiak (edo hodi digestiboak) babesten ditu.

MINTZ ZELULARRAREN EGITURA: 70 MINTZ ZELULARRAREN EGITURA: 70.eko hamarkadan “Mosaiko jariakorraren” eredua onartu zan. Eredu honen arabera, mintz plasmatikoak pieza higikorrak dituen mosaikoaren antza daukala esan dezake. Mintz biologikoak bi geruza lipididoz eta lipidoen artean hainbat proteina flotatzailez osatuta dago, bai lipidoak eta baita proteinak higikorrak izanik, mintza jariakorra da.

LIPOSOMAK: Fosfolipidoz osoturiko bigeruza lipidozko besikula esferikoak dira, tamaina aldakorrekoak eta barnean medio urtsua dutenak. Lipido mota desberdinak eta horien nahaste desberdinetatik abiatuz, sintetisa daitezke liposomak (garrantzitsuenak, fosfolipidoak dira). Posiblea da lipidoz gain proteinak dituzten liposomak sortzea. ERABILERA: Jatorrizko erabileran baliogarriak dira, hau da, mintzari buruzko ikereketetan Medikamentu, drogak eta bestelako substantziak liposometan sartzea eta garraio moduan erabiltzea posible da. Efikazia areagotzea lortzen da, ehun sanoak ekidituz Ez dira toxikoak

MINTZAREN JARIAKORTASUNA (fluidez, secretor?) Mintza, egitura fluido edo jariakor bat da: lipidoak eta proteina asko, bikapatan egonda, dezplazatu eta birakatu daitezke, beti plano berean. Jariakortasuna, azido grasoen koletako lotura doble eta kolesterolaren arabera da. Lotura doble hoiek, koletetan, bukleak sortzen dituzte eta bukleek, mintzaren barruan, molekula lipidoak paketatu eta finko geratzea galarazten dituzte. Kolesterolak: fosfolipidoekin eta alboko glukolipidikoen buruekin, hidrogenozko zubiak egiten (establecer) ditu eta azido grasoetako kolen artean dauden hutsuneak betetzen ditu. Resistentzia ematen dio bikapari baina jariakortasuna kentzen dio. Zenbat eta inguruneko temperatura handiagoa izan eta gantz-azido motzagoak eta gutxiago asetuak izan, higikortasuna hainbat eta handiagoa da. Jariakortasunak oreka ematen dio zelulari eta prozesu batzuk egitea posible egiten ditu: zelularen mogimendua, bere hazitasuna, bere zatiketa, jariaketa eta zelulen arteko loturak eratzea.

MINTZAREN IRAGAZKORTASUNA Mintz plasmatikoa erdi-iragazkorra da: disolbentea pasatzen usten du eta ez ordea, solutoa. Disolbentea, solutoa kontzentratuagoa aurkintzen den lekurantz mugitzen da kontzentrazioa berdintzeko asmoz; protzesu honi, osmosia deritzo. Mintz plasmatikoak, kontzentrazio gradiente baten alde: * karga gabeko molekula polar txikiak: ura, CO2, urea, glizerola * ez polar txikiak: O2, Nitrogenoa * IRAGAIZKATZA: molekula kargatu guztientzako eta molekula polar handientzako Garraio sistema bereziei esker, molekula kargatu eta polar askok, mintza zeharka dezakete.

IRAGAZKORTASUNA (permeabilidad) IRAGAZKORTASUN SELEKTIBOA: mintz plasmatikoak sustantzi batzuen ibilbidea errazten ditu beste batzuena baino gehiago, kontzentrazio gradiente baten alde: * karga gabeko molekula polar txikiak: ura, CO2, urea, glizerola * ez polar txikiak: O2, Nitrogenoa * IRAGAIZKATZA: molekula kargatu guztientzako eta molekula polar handientzako Kontzentrazio gradientea: sustanzi kimiko baten kontzentrazio, bi aldeetan, ezberdina da. O2eta sodioa kanpoko aldean barruko aldean baino kantitate haundiagoan daude eta CO2 eta potasioa, alderantziz. Mintzak, beste banaketa bat sortzen du karga positivo eta negatiboaren arabera: kanpoko aldeak positibo karga gehiago ditu eta barrukoan, alderantziz. Alde bien diferentziari, gradiente elektrikoa deitzen zaio. Gradiente hauek garrantzitsuak dira sustantziak mintza seharkatzeko: kantitate handiago dagoen lekutik gutxiagora dagoen lekura doaz eta karka positiboko sustantzi bat negatiboaldera joango da. Gradiente elektrokimikoa: gradiente biak batera; honek eragin handia du ioi baten mugimenduarengan.

GRADIENTEA Iragazkortasun selektiboa dela eta, zelulak, kanpoko aldean eta barruko aldean, sustanzi batzuen kontzentrazio ezberdinak eta egokiak mantendu dezake. Kontzentrazio gradientea: sustanzi kimiko baten kontzentrazio, bi aldeetan, ezberdina da. O2eta sodioa kanpoko aldean barruko aldean baino kantitate haundiagoan daude eta CO2 eta potasioa, alderantziz. Mintzak, beste banaketa bat sortzen du karga positivo eta negatiboaren arabera: kanpoko aldeak positibo karga gehiago ditu eta barrukoan, alderantziz. Alde bien diferentziari, gradiente elektrikoa deitzen zaio. Gradiente hauek garrantzitsuak dira sustantziak mintza seharkatzeko: kantitate handiago dagoen lekutik gutxiagora dagoen lekura doaz eta karka positiboko sustantzi bat negatiboaldera joango da. Gradiente elektrokimikoa: gradiente biak batera; honek eragin handia du ioi baten mugimenduarengan.

Bikapaz osatutako mintzaren zati bat (parte de): Garraio sistema bereziei esker, molekula kargatu eta polar askok, mintza zeharka dezakete: Bikapaz osatutako mintzaren zati bat (parte de): Azido grasoen kolak mugitzen diranean, iragankor zuloak (brechas) mintzaren alde hidrofoboan sortzen dira eta H2O eta urea, molekula txikiak direnez, mintza zeharkatzen dute. Mintza zeharkatzen duten proteinak (transmembrana). Proteina hauek kanalak eta garraiatzaile (transportador) bezala lan egiten dute eta horrela ioi eta molekula batzuk, lehen aipatutako moduan igaro ezin diranak, mintza zeharkatzea lortzen dute. Oso selektiboak dira Endozitosia eta exotisoia: Molekula handiek, proteinek adibidez, aukera hau erabili behar dute.

GARRAIOA PASIBOA: difusioa AKTIBOA SIMPLEA ERRAZTUA: proteina Kanal: atea gabekoak atearekin Proteina garratzailea Osmosia AKTIBOA PROTEINEKIN BESIKULEKIN Endozitosia Exozitosia

GARRAIOA Prozesu hau behar beharrezkoa da zelulak bizirik irauntzeko, bai sustantziak sartzeko eta bai, ataratzeko. 1. PROZESU PASIBOAK: kasu honetan, sustantziak, gradientearen arabera mugitzen dira eta energía zinetika erabiltzen dute (molekulek, energía zinetika dute); zelulak, ez du energiarik eman behar. Prozesu pasibo honi, difusioa deitzen zaio. * Soluto konkretu baten konzentrazioa alde batean altu bada, konzentrazio baxu dagoen alderantz joko du, hau da, konzentrazio gradientearen alde egingo du. Denbora bat igarota, partikulak, soluzioan, uniformeki banatu egiten dira eta momentu horretan, soluzioa horekan dagola esan daiteke. Partikulak haien mugimenduarekin jarraitzen dute (energía zinetikaren arabera) baina haien konzentrazioa ez da aldatuko. * Difusioaren abiadurarengan eragina dituzten faktoreek: * Konzentrazio gradienteak * Temperatura: beroarekin, abiadura handiagoa izango da (sukarrarekin, adibidez) * Partikulen masa handia bada, astiroago joango dira * Zenbat eta handiagoa (zabalago?) izan azalera, gero eta handiago izango da abiadura

1.A DIFUSIO SINPLEA Sustantziek, bikapa zeharkatzen dute proteinen laguntza gabe. Zeintzuk dira sustantzia hauek? Molekula liposolubleak eta ez polarrak: O2 gaseak, CO2, nitrogenoa, azido grasoak, esteroideak eta vitamina hidrosolubleak (ADEKA) Molekula txiki, polarrak eta karga gabeko batzuk: H2O, urea eta alkohol txikiak Mekanismo hau inportantea da O2 eta CO2ren mugimendurako: odola eta zelulen artean eta odola eta birikien artean. Mantenugai eta ondakin batzuk ere bai. Ioiak, ez Fick legea: molekula baten jariakortasuna = konzentrazio gradientea x mintzaren iragazkortasuna

1.B DIFUSIO ERRAZTUA Polaritate haundiko solutoak edo elektrizitate karga handia dutenek, sistema hau erabiltzen dute. Proteina integral batek laguntzen die (kanal edo proteina garraio baten bidez) 1.b.1.Mintzaren kanalak. *Gehien bat, ionikoak dira. *Gehienak, potasio eta klororako dira, eta gutxiago, sodio eta kalziorako. *Normalean abiadura difusio librean baino txikiagoa da, kanalak leku txiki bat dutelako nahiz eta prozesu arina izan. *Zelula ezberdinen mintzek kanal ioniko kopuru diferentea dute (zelula bakoitzak iragazkortasun ezberdina du ioi diferentetarako) Kanalak irekiak edo uhatearekin izan daitezke Kanal batek uhateak (compuerta) duela esaten dugu, kanal horren xati batek atea edo tapoi baten moduan jokatzen duenean ( itzura aldatzen du kanala zabalik edo itxita egoteko). *Uhate batzuk ausazko (aleatorio) modu baten lan egiten dute, beste batzuk aldaketa elektriko edo kimikoen arabera (gradiente elektrokimikoaren alde).

1.b.2.Proteina garraio baten bidez erraztutako difusioa Solutoa, mintzaren alde batean dagoen proteina garraio berezi edo konkretu batekin lotzen da eta beste aldean askatzen da. Difusioaren abiadura, konzentrazio gradientearen arabera da. Prozesu pasibo bat izaeran, ez du energia zelularrik behar. Garraio maximoa: garraio kopuru finko bat dago eta horrek difusio abiadura maxima zehazten du. Garraioak okupatuta daudenean, difusio erraztua asea (saturada) dagoela esan daiteke. Modu hau erabiltzen duten sustantziak: glukosak, fruktosak, galaktosak eta vitamina batzuek. Homeostasia lortzeko (hau da, oreka) Iragazkortasun selektiboak erregulatzen edo arauatzen da.

1.C. OSMOSIA Solbente batek,mogimendu garbi edo netoaren bidez, mintza zeharkatzen du, iragazkortasun selektibo batekin. Bizidunetan, solbentea ura da eta, osmosiz, desplazatu eta mintza zeharkatzen du (ura gehiago dagoen tokitik, gutxiagoago dagoen tokira). Ur molekulak mintza zeharkatzen du 2 modutara: * elkarrekin dauden fosolipido bi molekulen artean: difusio sinplea * “akuaporinoen” bidez: proteina integralak dira eta ur kanalak moduan funtzionatzen dabe Oreka: alde batetik bestera mugitzen den H2O molekula kopura (presio hidrostatikoaren arabera) eta alderantziz mugitzen den H2O molekua kopura (osmosiarenarabera) berdina denean lortzen da Soluzio bat, soluto iragaizkatz batekin, indar bat egiten du eta indar horri, presio osmotikoa deritzo. Presioa handiagoa izango da, soluto iragaizkatz asko ba dago. Normalean, zitosoleko eta kanpoko aldeko presio osmotikoa berdina da

2. PROZESU AKTIBOAK soluto polar edo karga elketrikoa dituzten sustantzi batzuek ezin dute mintza zeharkatu gradientearen kontra doazelako (desoreka egoera bat sortzen da). Energia, ATPko fosfato loturatik hartzen dute, bai zuzen modu baten edo zeharkako modu batean Prozesu hauek proteinekin edo besikulueen bidez edin daitezke 2.1. PROTEINEKIN: Protein garraiatzaileak soluto hauek mugitzeko, energía behar dituzte eta energía hau bi bidetatik lor daiteke. GARRAI AKTIBO PRIMARIOA. ATPren hidrolisiaren bidez (bitartez¿) lortzen dute energía GARRAI AKTIBO SEKUNDARIOA. Ioi gradienteetan gordetzen den energía. Hemen, ere bai, garraio maximoa eta asea (saturado) aurkitzen dugu. Modu hau erabiltzen dituzten sustantziak: Na, H, K, Ca, I, Cl, aa eta monosakarido batzuek. Nahiz eta hau holan izan, sustantzi batzuek difusion bidez zeharkatu dezakee mintza, kanalak eta proteina garraiatzaile egokiak aurkiztuz gero.

2.1.a. GARRAIO AKTIBO PRIMARIOA ATO ko energiak proteina garraiatzailearen itxura aldatzen du gradiente kontra dagoen sustantzi bat ponpatzeko (ponpeatu dezan?). Proteina hauei, askotan ponpak deritzoe. Garrantzitzuena: Na-aren irteera eta K-aren sarrera lagatzen (permitir?) du. Ioi bereziak direnez, garraiatzaile hau Na/K ponpa deitzen da (deritzo). Zelula guztiek milaka Na/K ponpa dituzte haien mintzetan. Sustantzi hauek difusioa erabiltzen dute ere bai, baina kanpoaldean eta barrukoaldena konzentrazio ezberdina (konzentrazio egokia) izan behar denez (Na gehiago kanpoaldean barruan baino eta potasio alderantziz) , sistema aktiboa beti dago lanean.

Na-K pompa: ATP bakoitzarekin 3 Na kanporatzen dira eta 2 K sartzen dira 3 ioi Na barrualdean Pompako proteinarekin (errezeptorekin?) lotzen da ATP asaren hidrolisia Protinaren itxura aldatzen da 3 Na-ak kanpoaldera iresten dira Proteinak lehenbiziko itxurara bueltatzen da Protinaren itxura aldatzen da 2 K kanpoaldean proteinarekin lotzen dira Proteinaren itxura aldatuta dago

2.1.b. GARRAIO AKTIBO SEKUNDARIOA ATP hidrolisiaren bitartez, zeharkako modu batez, lortutako energía erabiltzen du. Na-K bonbak, mintzan zehar (a través), gradiente esangarri (significativo) bat mantentzea lortzen du. Na ioiek energia erreserba dute; Na, zelularen barrukoaldera igaro eta pilatutako energía parte bat, energía zinetikan bihurtu daiteke; beste sustantzi batzuk, gradienteen kontra garraiatzeko erabiltzen da energía hura. KOTRANSPORTADOREAK: a.a.-ak, glukosa KONTRATRANSPORTADOREAK: Ca

2.2. BESIKULEN BIDEZ Besikulak, zaku txiki batzuk dira eta hauen bitartez, sustantziak zelularen egitura batetik bestera edo zelularen kanpoaldetik barrukoaldera edo alderantziz, joan ahal dira. Prozesu bi gerta daitezke: Endozitosia: sustantziak, zelularen barrukoaldera sartzen dira mintzan sortutako (a partir de) besikulen bidez Exozitosia: sustantziak zelulatik irteten dira; zelula barruan osatutako besikulak mintz plasmatikoarekin bat egiten dielatik Prozesu bi hauek ATPren energía behar dute eta eten gabe aritzen dira

2.2.a. ENDOZITOSIA * ENDOZITOSIA ERREZEPTOREEKIN(mediado por) 1_ protein integraleen rezeptoreak partikula berezi bat (ligando deitzen dena) esagutzen du (reconoce). Berarekin lotu egiten da 2_ mintzan, inbaginazio bat egiten da 3_ inbaginazioaren ertzeek, besikula bat eratzen dute 4_ besikula, barrukoaldean geratzen denean, berehala, kanpoko jegruza galtzen du eta veste besikula batekin (endosoma izenekoa) batu egiten da 5_ endosometan, sustantziak eta rezeptorean banatu egiten dira Bai, besikuleen kanpoko geruzak eta bai errezeptoreak, reziklatu egiten dira 6_ endosomatik, ligando hura dituzten garraio besikulak alde egiten dute eta lisosoma bateti batu egiten dira 7_ lisosometako enzimek, sustantzi edo ligando hoiek hidrolizatu egiten dituzte.

* PINOZITOSIA * FAGOZITOSIA Endozitosia bezala, baina kasu honetan, zelulak, molekula solido eta haundiak inguratzen ditu (zelula hildak, bakteria edo birusak). Prozesu hau, fagozitoek (zelula mota bat) eraman dezakete aurrera, bakarrik. 1_ partikulak, fagozitoko mintzaren errezeptore batekin batzen da 2_ fagozitoak, seudopodoak (zitoplasma eta mintzaren projekzioak dira) sabaltzen (extender) ditu 3_ seudopoek, partikula inguratzen dute (zelulatik kanpo dago) eta mintzak bat egiten dira fagosoma bat osatuz; fagosoma, zelulan sartzenda. 4_ fagosomek, lisosoma bat edo gehiagorekin bat egiten dira eta enzima lisosomikoek irentsitako (ingerido) materiala degradatu egiten dute * PINOZITOSIA Zelulak, extrazelular likido tantak bereganatzen ditu. Prozesu honetan ez daude errezeptorerik. Zelula guztietan gertatzen da baiba batez ere hesteetan eta giltzurrunetan

2.2.b. EXOZITOSIA 2.2.c. TRANSZITOSIA. Sustantziak zelulatik ataratzen dira, zelula barruan osatutako besikulak mintz plasmatikoarekin bat eginez. Zelula guztietan egiten da baina zelula mota batzuetan garrantzi haundiagoa du. Zelula jaraitzaileetan: enzima digestiboak, hormonak, mukia edo beste jaiakin (secreción) batzuk Nerbio zeluletan: neurotransmisoreak askatzen dira Batzuetan hondakinak ere bai askatzen dira Endozitosian galtzen diren mintz zatiak exotizosian berrekuratzen (recuperar) dira. Prozesu bien arteko oreka, nahiko konstante mantentzen du mintzaren azalera 2.2.c. TRANSZITOSIA. Besikulak, zelularen alde batean endozitosia izango du (experimentar), zelula zeharkatu eta exozitasu egiten dira veste aldean. Prozesu hau garratzitsua da odol hodien zelula endotelialetan: materiala, plasma eta intertizial likidoaren artean mugitzen da.

La homeostasis, no significa equilibrio. Los compartimentos corporales intracelular y extracelular están en equilibrio osmótico , pero en desequilibrio químico y eléctrico