2. batx. HISTORIA 1 gaia. ANTZINAKO ERREGIMENAREN KRISIALDIA 2. batx. HISTORIA 1 gaia. ANTZINAKO ERREGIMENAREN KRISIALDIA (1808-1814): Cadizko gorteak eta 1812ko konstituzioa

ERREGIMEN ZAHARRA POLITIKAN EKONOMIAN EZAUGARRIAK GIZARTEAN KULTURAN Monarkia absolutista: Erregeak aginte guztia Jainkozko jatorriko agintea Nekazaritzaren nagusitasuna. Estaturen eta zenbait erakundeen eskuhartzea. Industriak garapen txikia: artisautza eta gremioak. Merkataritza Gizarte estamentala. 1) Estamentu pribilegiatuak 2) Estamentu ez pribilegiatuak Ideien homogeneotasuna Analfabetismoa nagusi Irakaskuntza pribilegiatuentzat PROPOSAMENAK ERREFORMISTA : Despotismo ilustratua IRAULTZAILEA POLITIKAN EKONOMIAN GIZARTEAN KULTURAN ILUSTRAZIOA ALDAKETAREN BIDEAK EZAUGARRIAK KRISIA . Noblezia eta eliza . Ez dituzte zergak ordaintzen . Kargu politikoak bereganatu . Epaitegi bereziak Hirugarren estamentua: Burgesia eta herri xehea ERREGIMEN ZAHARRA Subiranotasun nazionala Agintearen banaketa Berdintasuna : Noblezia eta elizaren pribilegioen kontra. Gizabanakoen askatasuna Jabego askatasuna Politikan Gizartean Ekonomian EEBBko Independentzia Frantziako iraultza

ILUSTRAZIOA ENTZIKLOPEDIA 17 ale testuarenak 11 irudiekin ( 28 ale) D´ALEMBERT ENTZIKLOPEDIA DIDEROT 17 ale testuarenak 11 irudiekin ( 28 ale)

ILUSTRAZIOA IZPIRITU KRITIKOA AURRERAPEN TEKNIKO ETA ZIENTIFIKOAN SINESTEN ZUTEN EGUNEROKO BIZIMODUAREN ARRAZIONALIZAZIOA GIZARTE ORDEN JUSTUA LORTZEKO. ARRAZOIAREN AHALMENEAN SINESTEN DUTE.

IDEOLOGO BERRIAK: VOLTAIRE, MONTESQUIEU, ROUSSEAU

VOLTAIRE (1694-1788) Aurreko garaietako sineskeriak kritikatu. Erlijio fanatismoaren eta intolerantziaren aurka altxatu zen. Monarkia indartsuaren aldekoa zen, baina gizakiaren askatasunak (adierazpen, pentsamendu, askatasunak errespetatuko zituena.

MONTESQUIEU (1689-1755) - Lockeren botere banaketaren teoria garatuko zuen: 1. Botere legegileak legea sortzen du. 2. Botere betearazleak lege horren arabera agintzen du. 3. Botere judizialak legea hausten dutenak epaitzen ditu. - Edozein botere forma absolutuaren kontra borrokatu zuen.

ROUSSEAU (1712- 1778) Ilustratua eta naturaren maitale. Hezkuntzaz eta askatasunaz arduratu zen.Hori dela eta “Desberdintasunaren jatorriari buruzko diskurtsoa” non gizakia ona dela baieztatu ondoren gizarteak ondatzen duela dio. “Emilio”, non hezkuntza sistema arrazionala proposatzen duen, naturarekin bat datorrena eta gizaki onak eta zoriontsuak sortuko dituena “Kontratu soziala” non herriaren subiranotasuna eta politika agintarien eta agindutakoen itun batean oinarritu behar dela aldarrikatzen duen. (sistema demokratikoaren oinarria)

A) BIDE ERREFORMISTA DESPOTISMO ILUSTRATUA XVIII.mendeko bigarren erdialden, monarka batzuek ilustratuen zenbait ideia aplikatu zituzten eta haien mendekoen “zoriontasuna” lortzera bideratutako zenbait erreforma onartu zituzten. Aldaketa txiki batzuk egiteko asmoa zuen soilik, beren botere absolutua goitik behera eroriko zen beldur. Bere asmoa esaldi honetan laburbil daiteke: “ Dena herriarentzat, baina herririk gabe”, hau da herriarentzat gobernatzen zen, baina herria kontuan hartu gabe. Prusiako Federiko II.a, Errusiako Katalina II.a, Espainiako Karlos III.a eta Austriako Jose II.a dira gobernu mota horren ordezkari nagusiak.

B) BIDE IRAULTZAILEA AMERIKAKO INDEPENDENTZIA 13 KOLONIA AMERIKARRAK

INDEPENDENTZIAREN ALDARRIKAPENA (1776)

B) BIDE IRAULTZAILEA FRANTZIAKO IRAULTZA (1789-1799) UZTAILAREN 14an BASTILLA-REN ERASOA (kartzela politikoa)

PELOTA JOKUAREN ZIN EGITEA (Hirugarren estamentukoek (burgesia), kleroko kide gehienek eta hainbat nobleek zin egin zuten Konstituzioa lortu arte borroka egingo zutela. Erregeek ez zien biltzeko tokirik uzten eta horregatik pilota jokua (Jeu de paume deitua) egiteko nobleek erabiltzen zuten tokian bildu ziren, hortik izena.)

GIZA (1789) ESKUBIDEEN ALDARRIKAPENA Artículo primero.- Los hombres nacen y permanecen libres e iguales en derechos. Las distinciones sociales sólo pueden fundarse en la utilidad común. Artículo 2.- La finalidad de toda asociación política es la conservación de los derechos naturales e imprescriptibles de¡ hombre. Tales derechos son la libertad, la propiedad, la seguridad y la resistencia a la opresión. Articulo 3.- El principio de toda soberanía reside esencialmente en la Nación. Ningún cuerpo, ningún individuo, pueden ejercer una autoridad que no emane expresamente de ella. Articulo 4.- La libertad consiste en poder hacer todo aquello que no perjudique a otro: por eso, el ejercicio de los derechos naturales de cada hombre no tiene otros límites que los que garantizan a los demás miembros de la sociedad el goce de estos mismos derechos. Tales límites sólo pueden ser determinados por la ley. Artículo 6.- La ley es la expresión de la voluntad general. Todos los ciudadanos tienen derecho a contribuir a su elaboración, personalmente o por medio de sus representantes. Debe ser la misma para todos, ya sea que proteja o que sancione. Como todos los ciudadanos son iguales ante ella, todos son igualmente admisibles en toda dignidad, cargo o empleo públicos, según sus capacidades y sin otra distinción que la de sus virtudes y sus talentos Artículo 10.- Nadie debe ser incomodado por sus opiniones, inclusive religiosas, a condición de que su manifestación no perturbe el orden público establecido por la ley Articulo 15.- La sociedad tiene derecho a pedir cuentas de su gestión a todo agente público

"Los representantes del pueblo francés, constituidos en Asamblea Nacional, considerando que la ignorancia, el olvido o el desprecio de los derechos del hombre son las únicas causas de los males públicos y de la corrupción de los gobiernos (...) reconocen y declaran (...) los siguientes derechos del hombre y del ciudadano. Las madres, las hijas y las hermanas, representantes de la nación, piden ser constituidas en Asamblea Nacional. Considerando que la ignorancia, el olvido o el desprecio de los derechos de la mujer son las únicas causas de las desgracias públicas y de la corrupción de los gobiernos, han resuelto exponer en una solemne declaración los derechos naturales, inalienables y sagrados de la mujer “ Olympia de Gouges

LUIS XVI.eta Mª ANTONIETA

ERREGEEN EXEKUZIOA GILLOTINAN (1793)

1793ko urrian

NAPOLEON -1799: KONTSUL NAGUSIA -1804 ENPERADORE

NAPOLEON ENPERADOREAREN KONSAGRAZIOA ETA JOSEFINAREN KOROAZIOA (DAVID)

(DAVID-Louvre)

NAPOLEONEN INPERIOA

CARLOS IV (1788-1808) Carlos IVren familia GOYA

Mª Luisa erregina Carlos IV. Goya Carlos Mª Isidro Fernando VII.

Iraultzari beldurra Floridablanca klik Aranda

Godoy lehen ministroa (1792 – 1808) Maria Luisa erregina GOYA

Konbentzioko gerra (1793- 1795) - Gipuzkoako Batzarrak negoziaketak hasten ditu Frantziarrekin Errepublikari lotutako probintzia independente bat lortzeko asmoz. Hasiera batean, Frantsesek Pinet eta Cavaignac negoziaketetarako ordezkarien bitartez, ez dute proposamena onartzen eta Gipuzkoa Frantziari anexionatzea nahi dute. Hala diote Osasun Publikoko Komitean: "la province du Guipuscoa sera gouvernée comme pays conquis" ["Gipuzkoako herrialdea herri konkistatu gisa gobernatua izanen da."] Gipuzkoako Batzarra atxilotua eta preso sartua da Baionan. Orduan Gerrarako Foru Batzar berezia biltzen da Arrasaten 18 udalerrietako ordezkariekin eta Bizkaia eta Arabaren laguntza eskatzen dute. Moncey jeneralak, euskal errealitate berezituaz jabeturik, Gipuzkoa, Bizkaia eta Araba baturik ikusten ditu eta Frantziaren babespean egongo litzatekeen Errepublika independente bat eratzea eta foruak errespetatzea proposatzen du Osasun publikoko Komitean baina gipuzkoarren esperantzak altxatzeaz gain ez du Frantziar botere guneetan arrakastarik izango. - Bizkaiak, Gipuzkoako eredua jarraitu nahi du baina ikusiz nola amaitzen duten negoziaketak bertan, atzera egiten du. “ Donostiako okupazioa ez zen armen bidezko ekintza izan, hainbat gipuzkoar politikari Adrien de Moncey jeneralarengandik liluratuta zeuden, zeinak hitz eman zien herrialdea errepublika independente bilakatuko zuela. Gizon sinesberak haiek, ... hiria frantsesen esku utzi zuten". (itzulpen moldatua gazteleretik.) Godoy- klik

Basileako bake hitzarmena(1795) GODOY CARLOS IV BAKEA - Espainiak Konbentzioko gerran galdutako lurraldeak berreskuratuko ditu - Stº Domingo uhartea Frantziari emango dio. GODOYk BAKEA AURKEZTEN CARLOS IV ri

Trafalgarreko porrota (1805) Trafalgarko gudua 1805eko urriarenTrafalgar lurmuturrean (Cadiz, Espainia) gertatutako itsas borroka izan zen, Napoleondar gerren  barruan. Frantziar eta espainiar armadak baturik, Ingalaterraren armadaren aurka eraso zuten. Ingelesek irabazi zuten gudua. 3.500 pertsona inguru hil ziren borroka honetan, gehienak espainiar eta frantsesak. Hogeita zazpi gerraontzi britainiarrek, Nelson almirantea burua zutela, hogeita hamahiru frantziar eta espainiar gerraontzi garaitu zituzten, Pierre Villeneuve almirantea buru zutela. Frantziar-espainiarrek 22 ontzi galdu zituzten, britainiarrek bat ere galdu gabe

Fontainebleauko hitzarmena (1807) NAPOLEON GODOY Helburua: Portugalen banaketa, Frantzia, Espainia eta Godoy beraren artean (Algarve) Hitzarmen hau dela eta, armada frantsesak nahi zuen espainol lurraldea zeharkatu Portugalera abiatzeko. Arrazoia: Portugal britaniarren aliatua ez zuela Ingalaterraren kontra ezarritako blokeo kontinentala betetzen.

Blokeo kontinentala (1806)

Aranjuezko matxinada (1808 martxoan) Herritarrak Madrilen matxinatu ziren: - Carlos IVak abdikatu egin behar izan zuen bere seme Fernando VII.aren alde. - Godoyk kargua galdu eta epaitu egin zuten

ARANJUEZko JAUREGIA - 1808 martxoan, Fontainebleauko hitzarmena dela eta Napoleonek 65.000 soldadu inguru zituen Espainian, egoera nahasi horretan Errege familia Aranjuezen babestu zen , gauzak larrituz gero hegoalder joan eta handik Amerikara ihesi egiteko (Godoyen plana). - Herriak honen berri izan zuenean, eta Fernandoren aldeko nobleen zuzendaritzapean, jauregia erasotu zuten, gordeta zegoen Godoy atxilotu eta bere ondasunak erreko zituen. Fernando VII (Asturiasko printzea), beldurrez Godoy lintxatuko zutela eta, pertsonalki esku hartuko zuen matxinadan egoera baretzeko, eguardirako bere aitak Carlos IV bere alde abdikatuko zuen, balidoa salbatzeko.

Abdicación de Carlos IV el 19 de marzo de 1808. “ El Rey nuestro Señor, acompañado de sus amados hermanos, tío y sobrinos, se trasladó ayer 24 del corriente desde el real sitio de Aranjuez al palacio de esta villa, donde permanecen S.M, y A.A. sin novedad en su importante salud. El júbilo y regocijo de los leales habitantes de Madrid ha sido qual correspondía a las extraordinarias circunstancias actuales, y los aplausos, vivas y demás expresiones de fidelidad y ternura del inmenso concurso que había acudido a solemnizar la primera entrada de nuestro joven Monarca, han manifestado bien a las claras los afectos de todos los corazones, y la veneración de sus pueblos, que lleos de amor a su real Persona, y de las esperanzas que promete un reinado que empieza baxo tan felices auspicios, se dan la enhorabuena de vivir baxo su a gusto imperio. El Sr. Rey D. Carlos Quarto se sirvió expedir el real decreto siguiente: “Como los achaques de que adolezco no me permiten soportar por más tiempo el grave peso del gobierno de mis reinos, y me sea preciso para reparar mi salud gozar en clima más templado de la tranquilidad de la vida privada; he determinado, después de la mas seria deliberación, abdicar mi corona en mi heredero y mi mui caro hijo el Príncipe de Asturias. Por tanto es mi real voluntad que sea reconocido y obedecido como Rei y Señor natural de todos mis reinos y dominios. Y para que este mi real decreto de libre y espontánea abdicación tenga su exacto y debido cumplimiento, lo comunicaréis al consejo y demás a quienes corresponda. Dado en Aranjuez, a 19 de marzo de 1808.-Yo, el Rey.- A don Pedro Cevallos”. Gaceta de Madrid, 25 de marzo de 1808. Abdicación de Carlos IV el 19 de marzo de 1808. “ El Rey nuestro Señor, acompañado de sus amados hermanos, tío y sobrinos, se trasladayer 24 del corriente desde el real sitio de Aranjuez al palacio de esta villa, donde permanecen S.M, y A.A. sin novedad en su importante salud. El júbilo y regocijo de los leales habitantes de Madrid ha sido qual correspondía a las extraordinarias circunstancias actuales, y los aplausos, vivas y demás expresiones de fidelidad y ternura del inmenso concurso que había acudido a solemnizar la primera entrada de nuestro joven Monarca, han manifestado bien a las claras los afectos de todos los corazones, y la veneración de sus pueblos, que llenos de amor a su real Persona, y de las esperanzas que promete un reinado que empieza baxo tan felices auspicios, se dan la enhorabuena de vivir baxo su a gusto imperio. El Sr. Rey D. Carlos Quarto se sirvió expedir el real decreto siguiente: “Como los achaques de que adolezco no me permiten soportar por más tiempo el grave peso del gobierno de mis reinos, y me sea preciso para reparar mi salud gozar en clima más templado de la tranquilidad de la vida privada; he determinado, después de la mas seria deliberación, abdicar mi corona en mi heredero y mi mui caro hijo el Príncipe de Asturias. Por tanto es mi real voluntad que sea reconocido y obedecido como Rei y Señor natural de todos mis reinos y dominios. Y para que este mi real decreto de libre y espontánea abdicación tenga su exacto y debido cumplimiento, lo comunicaréis al consejo y demás a quienes corresponda. Dado en Aranjuez, a 19 de marzo de 1808.-Yo, el Rey.- A don Pedro Cevallos”. Gaceta de Madrid, 25 de marzo de 1808.

Baionako abdikazioak Napoleonek Baionara eraman zituen Espainiako erregea eta bere semea (Karlos IV.a eta Fernando VII.a), eta hauek Napoleoni eman zizkioten Espainiako errege-eskubideak.

Aranjuezeko abdikazioa Napoleonek bere anaia Jose I Espainiako erregea izendatu Baionako abdikazioa

Jose Bonaparte Espainiako errege (1808) Pepe botella Napoleonek Baionak lortutako eskubideak erabiliz, bere anaia Jose izendatu zuen Espainiako errege (Josef Ia). Espainiako ilustratu batzuk bakarrik onartu zuten errege berria espainia modernizatzeko.

Krisi ekonomikoa goseteak eta erreboltak Espainiako biztanleriaren gehiengoa nekazaria zen (11 milioi biztanletik % 6 besterik ez zen hirietan bizi). Nekazal lur-sail gehienak “esku hilak” ziren, hau da, saldu ezin ziren nobleziaren, udalen eta elizaren ondasunak ziren. Nekazariek ateratzen zuten produkzio gehiena estatuari, elizari, eta jauntxoari zergak ordaintzeko zen; baita jatorri feudala zuten beste batzuk ere: labea eta errota erabiltzeagatik ordaindu behar zutena. Egoera honi aurre egiteko erreformak eskatzen ziren, eta hainbat proposamen aurkeztu baziren ere (epe luzeko errentamenduak hobetzea, gehiegikeriak onartzen zituzten legeak ezabatzea e.a.) denek huts egin zuten, pribilegiatuek erresistentzia jarri zutelako. Arazorik larrienak nekazaritzaren errendimenduen beherakada eta nekazaritza-produktuen prezioen igoera izan ziren. Honek goseteak eta bizibideen krisiak eragin zituen (1789 – 1801 – 1803). Nekazaritzaren prezioak izugarri hazi ziren, eta honek matxinadakak eta istiluak ekarriko zituen. 1766. gariaren matxinada Azpeitian

ERREPASATZEKO CARLOS IV.en GARAIKO EKONOMIA ARAZOAK Janarien prezioak gora egin zuten: - Lurren prezio eta eskaintza urria lur gehienak: %98 merkatutik kanpo, amortizatuta eta lotuta. - Biztanleen eta eskariaren igoera. - Uzta txarrak janarien prezioen igoera. - Hornitzeko arazoak. - Errege Ogasunaren zorra: - Gastu handiak Konbentzioko Gerra - Kolonietako gerrak eta merkataritzaren blokeoa. ERREFORMAK (Despotismo ilustratuaren politika) Godoyk hainbat erreforma jarri zituen abian: - Lehenengo desamortizazioa: 1798-1808an, udaletako auzo-lurrak ,1767an kanporaturiko jesuitenak eta karitaterako eliza erakundeen ondasunak saldu ziren (6 ondasunetik bat, esku pribatuetara pasa zen). Salmenta hura Estatuaren zorra ordaintzeko erabili zen. - Gremioen monopolioak murriztu zituen. - Manufakturen prezioak liberalizatu zituen. - Nekazaritza lege bat eman zuen. - Erreformak porrot egin zuten: Ez zituzten konpondu egiturazko arazo larriak: - Nekazaritzako eta industria ekoizpenaren antolaketak oinarri tradizionalak eta arkaikoak zituen. - Laborariek eta nekazariek erosteko ahalmen txikia zuten. - Errege ogasunaren krisi larria. - Burgesiak eta herritarrek, oro har, ez zuten politikan parte hartzen. ONDORIOAK Manuel Godoy eta Carlos IV.aren kontrako jarrera nagusitu egin zen: - Nobleak aginpidetik baztertuta ikusten ziren. - Eliza haserre zegoen desamortizazioagatik - - Aldaketa sakonagoak nahi zituztenak ez zeuden gustura eta herritarren artean frantsesen kontrako jarrera zabaltzen ari zen. - Ilustrazioaren inguruko intelektual talde batzuen jarrera erradikalizatu egin zen, erregimen zaharraren absolutismoa indargabetezea eta erregimen estamentalaren desagerpena eskatuz. Honek Antzinako Erregimenaren krisia ekarriko zuen. CARLOS IV.en GARAIKO EKONOMIA ERREPASATZEKO

INDEPENDENTZIA GERRA (1808 – 1813)

INDEPENDENTZIA GERRA (1808a -1814) Frantsesen kontrako gerra Fernando VII. alde Bi ideologia absolutismoa eta liberalismoa aurrez aurre Gerraren aldiak 1808ko maiatzetik-azarora Maiatzak 2an Madrilgo herria frantsesen kontra altxatu, errepresio gogorra. Erantzun bortitz honen ondorioz altxamenduaren hedapena beste hiri eta herrietara. Matxinatutako herrietan Juntak sortu. Matxinatuak aberria, erregea eta erlijioaren alde altxatu ziren, juntak eratu. Napoleonen alde Antzinako Erregimenaren kontra zegoen gutxiengo bat bakarrik: liberalak. Napoleonek Handiekien Asanblada eratu eta Baionako Konstituzioa (1808) onartu. Bere anai Jose Bonaparte Espainiako errege izendatuko du. Frantsesek ez zuten lortuko iparraldean setiatutako hiriak hartzea (Girona, Zaragoza,Tarragona), ezin izan zuten Levanten aurrera egin. Gainera Bailenen porrota jasan zuten. Udaran armada ingelesa Wellingtonen buru zela penintsulan sartu. Irailean Junta Zentrala sortu (Aranjuez). 1808ko azarotik- 1812 urterarte Napoleon bere armada handiarekin (150.000 soldadu) etorri zen Espainara. Jose Ia Madridera bueltatu zen eta erreformak egin zituen: Inkisizioa, jauntxoen erregimena eta komentuak deuseztatu. Espainako armadak porrotak, gerrilak eratu, hauek nagusi 1811 eta 1812 artean garrantzia. Junta Zentrala Cadizera eraman, erregeordetzari boterea utzi (1810) Gorteetarako deialdia egin zuen. Gorteak gizonezkoen zeharkako sufragio unibertsalaren bidez hautatu ziren, eta ordezkariak nazioa ordezkatzen zuten. 1812an Napoleonek 20.000 soldadu erretiratu Errusiako kanpainara eramateko, frantsesek posizioak galtzen hasiko dira. 1812 1813 ko kanpainak Fase honetan ingelesen eta espainolen armadak gailentzen hasiko dira: Arapiles (1812ko uztailan), ondoren gerraren norabidea aldatuko da. Josef I Madrildik alde egingo du abuztuan. 1813an Gasteiz eta S. Martzialeko garaipenak emango dira. Valenc,ay-ko itunaren Bidez, Napoleonek espainolekin Fernando VII.aren itzulera adostuko du eta 1813aren amaieran frantses soldaduak Penintsulatik irteten hasiko dira.

1808ko maitza 2ko altxamenduak Madriden GOYA: Mamelukoen erasoa (egipziar soldadu mertzenarioak)

GOYA: MAIATZAK 3ko FUSILAMENDUAK

Bailengo porrota (1808ko uztailean)

2) 1808mo azarotik - 1812.urterarte NAPOLEON ESPAINIAN 150.000 SOLDADUEKIN

Gerrilla gerra - Boluntarioek, militar ohiak eta bidelapurrak osatzen zituzten talde hauek. - Estrategia nagusia segada edo enbuskada izaten zen. JUAN MARTIN DIAZ “EL EMPECINADO” GOYA

SOBIETAR GERRILARIAK 1943

Gerrila gerra modernoa: Vietnam- Vietcong (1968)

Arapilesko gudua (1812)

ARAPILES (1812), GASTEIZ (1813)- S. MARCIALeko (1813) GARAIPENAK

Valençayko ituna (1813ko abendua) NAPOLEONEK FERNANDO VIIri (El Deseado) KOROA ITZULIKO ZION.

Gerraren ondorioak - Jende asko hil zen: 300.000 lagunetik gora. - Ekonomia jarduera guztiak eten egin ziren. - Nekazal lurraldeetan gerrila fenomenoa finkatu egin zen bidelapurrei lotuta. - Kolonien independentziaren gosea areagotu egin zen. Batzordeak agintea hartu zuten eta kolonien burujabetza sustatu zuten handik gutxira. - Espainol naziotasunaren gorespen aberkoia ekarri zuen.

GOYA : Desastres de la guerra

CADIZko GORTEAK (1810-1814) Gorteetako diputatuak zin egiten 1810ko irailaren 24an.

Gorteen osaketa - Nahiz eta diputatu gehienak liberalak izan bazeuden baita, absolutistak edo serviles delakoak eta erreformistak edo jovellanistak (Jovellanos ilustratuaren pentsamendu politikoaren jarraitzaileak). - 37 diputatu Kolonietakoak ziren.

CADIZKO KONSTITUZIOAREN ALDARRIKAPENA (Salvador Viniegra) KONSTITUZIOA: LA PEPA (Horrela deitua S. Jose egunean aldarrikatu zelako)

GOYA