Formulazio ezorganikoa Kimika 3.ebaluaketa Txingudi BHI FISIKA-KIMIKA DBH 4 Paz Garcia Behobide

Formulazio ezorganikoa Konposatu ez organikoak adierazten dira formulekin, bertan parte hartzen dutenen sinboloak eta zer proportziotan dauden konposatuan(zenbakiekin) adierazten da. Adibidez: H2SO4 Azido sulfurikoa Formulaz aparte jakin behar dugu nola izendatu. Horretarako nomenklatura desberdinak erabiltzen dira: TRADIZIONALA STOCK SISTEMATIKOA

IUPAC: Kimika puru eta aplikatuaren ELKARTE internazionala IUPAC: Kimika puru eta aplikatuaren ELKARTE internazionala. Hemen jartzen dira jarraitu behar ditugun arauak konposatuak izendatzeko eta formulatzeko. FORMULA ENPIRIKOA:Adierazpide honetan, sinbolo eta azpindizeen bidez, konposatu kimikoa osatzen duten elementuak eta bertan dauden atomoen arteko erlazio minimoa adierazten dira. ADIBIDEZ: N2O4 NO2 C4H10 C2H5

IUPAC-en arabera formuletan elektropositiboa aurrean kokatzen OXIDAZIO ZENBAKIA: eratzen dagoen konposatu guztia ioi positibo eta negatiboez osatuta balego elementu horren atomo batek izango lukeen karga elektrikoa da. Adibidez: Oxigenoa -2 Hidrogeno +1; -1 Metalak: positiboak ( elektroiak askatzeko joera) IUPAC-en arabera formuletan elektropositiboa aurrean kokatzen da eta elektronegatiboa atzean Adibidez: NaCl; CaO.

Al* Sn* Pb* H Bereziak B C N O F Si P S Cl As Se Br Te I At 1+ iko ELEMENTU KIMIKOEN OXIDAZIO ZENBAKIA SISTEMA PERIODIKOAN 1A 2A 3A 4A 5A 6 A 7A 8A H (1+ 1-) 1+ iko 2+ iko Transizioko metalak Fe,Co,Ni:2+3+ Cu,Hg: 1+,2+ Zn,Cd: 2+ Pd,Pt: 2+,4+ Ag: 1+ Au: 1+,3+ Bereziak Cr*: 2+,3+,6+ Mn*: 2+,4+, 6+,7+ Al beti +3 iko -3 4+ iko 2+ oso -4 +5 iko +3 oso +1 hipo..oso +6 iko +4 oso +2 hipo oso -2 +7 per iko +3 oso +1 hipo oso -1 He Li Be B C N O (beti 2-) F Ne Na Mg Al* Si P S Cl Ar K Ca Ga Ge As Se Br Kr Rb Sr In Sn* Sb Te I Xe Cs Ba Tl Pb* Bi Po At Rn Fr Ra Ez metalak (Arrosa daudenak, eskaileratik gora daudenak Metalak horiz adierazita ; Metaloideak (berdez adierazita)  

ELEMENTUAK EGITURA MOLEKULARRAREKIN KASU HONETAN MANTENTZEN DA ELEMENTUAREN IZENA S8 : sufrea O2: oxigenoa O3: ozonoa ( izen propioa,bereizteko oxigenotik))

OXIGENOAREN KONPOSATUAK OXIGENOA+METALA edo EZ METALA Bi kasuetan bai metalek bai ez metalek oxidazio zenbaki positiboak erabiltzen dituzte.Oxigenoak -2 erabiltzen du BETI. Xn+ + O-2 X2On “Zenbakiak trukatzen dira eta azpindize moduan kokatzen dira ikurrik gabe” Posiblea bada sinplifikatzen dira ADIBIDEZ Fe3+ + O-2 Fe2O3 Cl7- + O-2 Cl2O7 Ca2+ + O-2 Ca2O2 CaO

OXIGENOAREN KONPOSATUAK Nola izendatu? Tradizionala: Metalak direnean OXIDO hitza eta gero metalaren izenaren erroa eta -oso atzizkia ( balentziarik txikiena) edo –iko atzizkia (oxi.zenbakirik handiena edo bakarra duenean). ADIBIDEZ : CaO oxido kaltzikoa Fe2O3 oxido ferrikoa Ez Metalak:ANHIDRIDO hitza eta gero ez metalaren izenaren erroa gehi atzizkiak -Hipo……-oso -…………. -oso -………… -iko -Per ……-iko ADIBIDEZ: Cl2O7 Anhidrido perklorikoa 5,6 Taldeko-ak 3,4 Taldekoak 7 taldekoak

Erro bereziak: Cu: kupr- Ag : argent- Au: aur- Fe: ferr- Pb: plunb- N : nitr- S : sulfur-

OXIGENOAREN KONPOSATUAK STOCK: metalentzat eta ez metalentzat berdina da: Metala edo ez metalaren izena (metala edo ez metalaren oxidazio zenbakia zenbaki erromatarrekin)+oxido hitza.Adibidez: Fe2O3 burdina(III)oxidoa Cl2O7 kloroa(VII)oxidoa Sistematikoa: Berriro berdina da bientzat, honetan kontuan hartzen da bakoitzetik zenbat atomo dauden molekulan. Aurrizki numerala+metala edo ez metalaren izena + aurrizki numerala+oxido hitza. Adibidez: Fe2O3 Diburdin trioxidoa eta Cl2O7 Dikloro heptaoxidoa; CaO(mono)kaltzio (mono)xidoa. Aurrizkiak:mono(1 AUKERAKOA da), di(2), tri(3), tetra(4) penta(5), hexa(6), hepta(7)……

Hidrogenoaren konposatuak: hidrogeno+metalak Hidrogenoa + metalak: oxidoekin bezala hiru nomenklatura erabiltzen dira baina oxido hitza erabili beharrean HIDRURO hitza jarriko dugu. Hidrogenoak metalekin O.Z. -1 erabiltzen du Ca+2 +H-1 CaH2 CaH2 …… Hidruro kaltzikoa; Kaltzio(II) hidruroa; Kaltzio dihidruroa. CuH ...... Hidruro kuprosoa ;Kobrea (I) hidruroa; Kobre (mono)hidruroa. CuH2 .... Hidruro kuprikoa ; Kobrea (II) hidruroa; Kobre dihidruroa.

Hidrogenoaren konposatuak: hidrogeno+ez metalak Hidrogeno + ez metalak: Bereizten dira bi multzo ez metalaren arabera. O.Z: H +1 eta ez metalak -n a) .-6. eta 7. taldekoak: F,Cl,Br,I (-1); S,Se,Te (-2) Ez metalak erabiltzen du bere oxidazio zenbaki negatibo bakarra HIDRAZIDOAK : H1+ + N -n HnN Azido ez metala + hidrikoa (TRADIZIONALA) HF ....... Azido fluorhidrikoa HCl ...... Azido klorhidrikoa H2S ...... Azido sulfhidrikoa H2Se .... Azido selenhidrikoa Hidrogeno + ez metala + uroa (SISTEMATIKOA) HF ...... Hidrogeno fluoruroa HCl ..... Hidrogeno kloruroa H2S ..... Hidrogeno sulfuroa

Hidrogenoaren konposatuak: hidrogeno+ez metalak b) 3. 4. eta 5.taldekoek:B (-3); N,P,As,Sb,(-3); C,Si (-4) KONTUZ! HEMEN FORMULAN ORDENA ALDERANTZIZKOA DA eta izen propioak hartzen dituzte normalean. Tradizionala Sistematikoa NH3 ........ Amoniakoa Nitrogeno trihidruroa BH3 ......... Boranoa Boro trihidruroa AsH3 ....... Artsina Artseniko trihidruroa CH4 ......... Metanoa Karbono tetrahidruroa SbH3 ........Estibina Antimonio trihidruroa SiH4 .........Silanoa Silizio tetrahidruroa PH3 ......... Fosfina Fosforo trihidruroa

HIDROXIDOAK: Metala +hidroxido taldea : M n+ + (OH)1- M(OH)n Izendatzeko arauak, oxidoetan erabili genituenak baina, oxido hitzaren ordez HIDROXIDO hitza erabiliko dugu

HIDROXIDOAK: Tradizionala/Stock/Sistematikoa Fe(OH)2 Hidroxido ferrosoa /Burdin(II) hidroxidoa/ (Mono) burdin dihidroxidoa Fe(OH)3 Hidroxido ferrikoa/ Burdin(III) hidroxidoa/ (Mono) burdin trihidroxidoa AgOH Hidroxido argentikoa /Zilar (I) hidroxidoa /Zilarra (mono)hidroxidoa (NH4) +: Amonio ioia ( ioi positiboa da, bost atomoz osatuta, baina formulazioan alkalino bat izango balitz bezala funtziontzen du) NH4OH: hidroxido amonikoa edo amonio h hidroxidoa.

GATZ BITARRAK HCl: azido klorhidrikoa/ Hidrogeno kloruroa NaCl Sodio kloruroa . Gatz bitarren jatorria azido-hidrikoa da. Hidrogenoaren ordez metala agertzen da , honen ondorioz, ez metalaren izena azidoan, gatzan ere mantentzen da.Eta gainera, gogoratu ez metalaren oxidazio zenbakia negatibo bakarra izango dela konposatu hauetan. Metala (M+n)+ ez metala (E-e) GATZ NEUTROAK (MeEn) ADIBIDEZ: Na +1 + S -2 Na2S EZMETALAK:F,Cl,Br;I(-1);S,Se,Te(-2);N,P,As,Sb(-3);C,Si (-4)

GATZ BITARRAK :Tradizionala Ez metalaren izena-URO+metalaren izena (-oso edo iko) Metalaren oxidazio zenbaki bakarrarekin: NaCl .......... kloruro sodikoa Al4Si3 ........ Siluro aluminikoa Fe2C.......... Karburo ferrosoa Fe4C3. ...... Karburo ferrikoa

Metala (O. ZENBAKIA) + ez metala + uroa NaCl .......... Sodio kloruroa GATZ BITARRAK :STOCK Metala (O. ZENBAKIA) + ez metala + uroa NaCl .......... Sodio kloruroa AlN ........... Aluminio nitruroa Al4Si3 ........ Aluminio siluroa Fe2C.......... Burdina (II) karburoa Fe4C3. ...... Burdina (III) karburoa

GATZ BITARRAK :SISTEMATIKOA Aurrizki numerala metalarena+ aurrizki numeralaez metalarena+uroa NaCl .......... Sodio (mono)kloruroa AlN ........... Aluminio (mono)nitruroa Al4Si3 ........Tetraaluminio trisiluroa Fe2C.......... DiBurdin karburoa Fe4C3. ...... Tetraburdin trikarburoa

AZIDO OXOAZIDOAK:FORMULATZEKO Anhidridoak (ez metala+oxigenoa) +ura  azido oxoazidoa HxNyOz EZ METALAK: F,Cl,Br;I (+1,+3,+5,+7); S,Se,Te (+2,+4,+6); N (+1,+3,+5); C,Si (+4); Cr (+6) ; Mn(+6,+7) Adibidez: Anhidrido bromosoa Br2O3 +H2O  Br2O4H2  HBrO2  Azido bromosoa Anhidrido nitrosoa N2O3 + H2O  H2N2O4  HNO 2 Azido nitrosoa

AZIDO OXOAZIDOAK IZENDATZEKO (tradizionala bakarrik) Anhidrido hitzaren ordez azido hitza jartzen da eta gero ez metalaren izenaren erroa gehi dagokion atzizkia ( hipo-oso; -oso; -iko; per-iko). Ez metalaren oxidazio zenbakia kalkulatzen da, jakiteko jatorrian anhidridoa zein den. Horretarako, kontuan hartuko dugu konposatua neutroa dela eta oxigenoaren eta hidrogenoaren oxidazio zenbakiak –2 eta +1 direla hurrenez hurren. Adibidez: 1+ x+ 2- HNO2 Fosforoaren O.Z.kalkulatzeko bi oxigeno daudenez 2x (-2)= -4; Hidrogeno bat dagoenez bere karga +1 , balantzea geratuko da -4+x+1=0 beraz, x= +3 honen ondorioz,” –oso” forma izango da. HNO2 Azido nitrosoa

7. TALDEA ( F (1-) ; Cl,Br,I) 6.TALDEA (S,Se,Te) HF Az. Fluorhidrikoa (bakarrik) X2O+ H2O---- HXO Az.hipoklorosoa Cl,Br,I X2O3 +H2O--- -HXO2 Az.klorosoa (1+,3+,5+,7+) X2O5 +H2O-----HXO3 Az.klorikoa X2O7 +H2O-----HXO4 Az.perklorikoa XO +H2O ----- H2XO2 Az.hiposulfurosoa S,Se,Te XO2 +H2O --- H2XO3 Az.sulfurosoa (2+,4+,6+) XO3 +H2O --- H2XO4 Az. sulfuriko 5.TALDEA ( N*; P,As,Sb : 1+,3+,5+) eta 3. TALDEA ( B: 3+) N2O ----- H2N2O2 --- HNO Az.hiponitrosoa N N2O3 + H2O ---- H2N2O4 --- HNO2 Az.nitrosoa N2O5 ---- H2N2O6 --- HNO3 Az.nitrikoa BEREZIAK DIRA, AURTEN EZ DITUGU AZTERTUKO +H2O ---- HPO Az.metahipofosforoso P2O +2H2O --- H4P2O3 Az.pirohipofosforoso +3 H20 --- H3PO2 Az.ortohipofosforoso .-P,As, 4. TALDEA (C,Si (4+) ) Kromoren azidoak Cr 6+: CrO3 + H2O --- H2CrO4 Az.kromikoa 2CrO3 +H2O --- H2Cr2O7 Az.dikromikoa. Manganesoren azidoak Mn 6+, Mn 7+ MnO3 +H2O --- --------- --- H2MnO4 Az.manganikoa Mn2O7 + H2O --- H2Mn2O8 -- HMnO4 Az.permanganikoa CO2 + H2O ----H2CO3 Az. Karbonikoa Sb +H2O ---- HPO2 Az.metafosforosoa (1+,3+ P2O3 +2 H2O---- H4P2O5 Az.pirofosforosoa 5+) +3H2O --- H3PO3 Az. ortofosforosoa .-B(3+) +H2O ----HPO3 Az.metafosforikoa P2O5 +2H2O --- H4P2O7 Az. pirofosforikoa +3H2O--- H3PO4 Az.ortofosforikoa

OXIGATZAK OXIGATZAK ( TRADIZIONALA ETA ESTOCK) AZIDO OXOAZIDOETAN METALEK HIDROGENOAK ORDEZKATZEN DITUZTE. a)S6+H2SO4  (SO4)2- Zn2(SO4)2 ZnSO4 Zn  (Zn) 2+ b)Cl5+ HClO3  (ClO3)1- Pb(ClO3)2 Pb  (Pb)2+ AZIDOAN GATZEAN Azido hipo..... oso Hipo ...ito + metala + -oso edo -iko Azido ..... oso ..... ito + metala + -oso edo -iko Azido ..... iko ..... ato + metala + -oso edo -iko Azido per ..... iko Per.....ato + metala + -oso edo -iko Goiko adibideak : ZnSO4 (Sulfato zinkikoa edo zink sulfatoa); Pb(ClO3)2 (Klorato plunbosoa)

OXIGATZAK:IZENDATZEKO a) Formulatik zuzenean bereizten direnean ioi bakoitzaren karga.(sinplifikatuta ez dagoenean) Ni2(SeO3)3:  Ni 3+ + (SeO3) 2- H2SeO3  Se4+  Selenito nikelikoa jatorrian azidoa zein zen idatzi eta bertan ez metalaren balentzia kalkulatu. metalaren oxidazio zenbakia kontuan hartuta izena jarri

OXIGATZAK:IZENDATZEKO b) Formulatik zuzenean bereizten ez direnean ioien kargak aukera bat baino gehiago dagoelako sinplifikatuta dagoelako CuClO: Kasu honetan bi aukera ditugu kobreak bi oxidazio zenbaki dituelako (+1; +2), honen ondorioz, aztertu behar dugu zeinek balioko duen: aukerak  CuClO edo Cu2 (ClO)2 CuClO bada: (ClO)1-  HClO  Cl+1 Hipoklorito Cu  (Cu)1+ kuprosoa b) Cu2 (ClO)2 bada:(ClO)2-H2ClO  Cl0 ezinezkoa da. Cu  (Cu)2+ Beste adibide bat: CuSO4  (SO41+)HSO4  S7+ ezinezkoa S (2,4,6) (Cu1+) CuSO4  (SO42+) H2SO4 S6+ baiezkoa S (6) (Cu 2+) Sulfato kuprosoa