HARREMAN SOZIALAK ETA EKONOMIA DBHO 1 EKONOMIA 1go UNITATEA Maite Goñi

1.1 GIZARTE BARRUKO HARREMANEN EDUKI EKONOMIKOA (1) KONTZEPTUAK: autokontsumoa, lana banatzea, trukea, soldata HASIERAN: autokontsumoko ekonomia AURRERAPENA(3): Espezializatzea eta lana banatzea Lankidetza Produktuen soberakinak > Trukeak

1.1 GIZARTE BARRUKO HARREMANEN EDUKI EKONOMIKOA (2) GAUR(5): SOLDATA (soberakinen trukerik ez) LANAREN BANAKETA TEKNIKOA > produktibitatea eta elkarmenpekotasun ekonomikoa hazi> erlazio sozio-ekonomiko gero eta konplexuagoak ESPEZIALIZATURIKO ERAKUNDEAK AGERTU EKONOMIA DISZIPLINA BEREZIA (G.Z. barruan jada ez) GIZARTE-BIZITZAREN ARLO GUZTIEK EZ DUTE IZAERA EKONOMIKORIK (adiskidetasuna, erlijioa) baina ERAGINA bai

1.2 EKONOMIA ZIENTZIAK DITUEN JATORRIAK (1) AUTOREAK(6): Adam Smith (1723-1790): Nazioen aberastasunaren ezaugarriak eta eragileak (1776) David Ricardo (1772-1823): Ekonomiarako gida praktikoa John Stuart Mill (1806-1873) Alfred Marshall (1842-1924) Karl Marx (1818-1883) John Maynard Keynes (1883-1946): Lanaren, interesaren eta diruaren teoria orokorra (1936)

1.2 EKONOMIA ZIENTZIAK DITUEN JATORRIAK (2) Ekonomia metodo zientifikoz aztertua: Fenomeno ekonomikoak aztertu Ekonomiaren bilakaera aurreikusi Jokabide ekonomikoen etorkizuneko aldaketetan eragina ERLAZIOAK: (gizarteko beste diziplina batzuekin) Historia, Soziologia, Zuzenbidea Adibidea : Espainiako gerra zibila (1936-1939)

1.3 EKONOMIAREN IKERKETAREN HELBURUA (1) HELBURUA: baliabide erabilgarriekin beharrizanak nola bete jakitea (beharrizan kopuru ahalik eta handiena betetzen laguntzea). 1.3.1. BEHARRIZANAK(3): Zer dira? Historian zehar aldatu Erlatiboak Ondasunen eta zerbitzuen kontsumoaren bitartez asetzen Motak : Ondasunak : ondasun naturalak (ura, basoak... ) eta gizakiak sortutako ondasunak (ibilgailua, erlojua...) Zerbitzuak : eskariren bat betetzeko egiten diren jarduera ez-materialak (ekitazio-ikastaroa, trenez ibiltzea...) Bereizgarria : beharrizanak mugagabeak dira

1.3 EKONOMIAREN IKERKETAREN HELBURUA (2) 1.3.2. BALIABIDEAK: Arazo ekonomikoa (gizarte guztiena): beharrizan mugagabeak asetzeko une bakoitzean dauden baliabideen urritasuna > baliabide alternatiboak Baliabide naturalak (airea, ura): gizakiok sortu ez, baina erabili bai (beharrizanak asetzeko) Baliabideok narriatu eta kutsadura sortu

1.3 EKONOMIAREN IKERKETAREN HELBURUA (3) AUKERATU BEHARRA: gizabanakoek, enpresek eta Estatuak aukeren artean hautatu beharra. Gizabanakoak : zerbitzuak aukeratu (arropa, astia erabiltzeko alternatibak) > eragina gizarteak sortu beharreko ondasun eta zerbitzuetan (nola eta norentzat) > prezioak gora edo behera Enpresak (3) : zer sortu, nola eta norentzat Estatuak : Garraioa, osasuna, hezkuntza, herri-segurtasuna, justizia, errepideetan egindako inbertsioa, urtegiak … Soldatak eta kapital-ondasunen kostuak Arazoak dituzten gizabanakoekin zer (langabetu, gaixo, zahar …) Zerga eta gizarte prestazio > produkzioaren onura nork Nola aukeratu : (beharrizanak asetzeko baliabide nahikorik eduki ezean) Zentzuzko hautaketa Beharrizanak asetzeko baliabide kantitate ahalik eta txikiena erabiliz Gizabanakoek beharrizanak asetzeko modua aukeratuz

1.4 GIZARTEAREN OINARRIZKO ARAZO EKONOMIKOAK ARAZO EKONOMIKOAK KONPONTZEKO: (baliabide gutxi, behar izan asko) SISTEMA EKONOMIKOA sortu. 3 GALDERA: ZER SORTU: gizarte batzuek nahiago zerbitzu bat , besteek beste bat (osasun-zerbitzuak edo errepide hobeak …) NOLA SORTU: Ondasunak eta zerbitzuak sortzeko zer baliabide erabili (energia > gizaki edo animalien indarra, egurra, ikatza, petrolioa, ura …) NORENTZAT SORTU eta nola banatu : banaketarako mekanismoak (gizarte oso edo gutxi batzuen esku, ume eta zaharrekin zer …)

1.5 EKONOMIAREN DEFINIZIOA, ERAGILEAK ETA FAKTOREAK (1) Eragile ekonomikoak (3): familia, enpresa eta estatua Faktore ekonomikoak (3): lurra, lana eta kapitala Definizioak : Ekonomiak eragile ekonomikoek ondasunak eta zerbitzuak sortzeko dituzten baliabide urriak erabiltzeko modua aztertzen du. Baliabide urriak administratzeko zientzia da. Aberastasuna eta hori sortzeko nahiz banatzeko legeak aztertzen dituen zientzia da.

1.5 EKONOMIAREN DEFINIZIOA, ERAGILEAK ETA FAKTOREAK (2) 1.5.1. MAKROEKONOMIA / MIKROEKONOMIA: Definizioa : (biak jokabide ekonomikoen azterketa zehatza) Mikroekonomia : familia edo kontsumitzaile eta enpresen jokabidea ikertzen duen adarra (erosteko/saltzeko merkatuak eta erosleen/saltzaileen arteko harremana ere bai) Makroekonomia : ekonomiaren jokabide orokorra ikertzen duen adarra. Adibideak : Produktu zehatz batzuen (ibilgailuak) prezioen beherakada/igoera (mikroekonomia) Produkzioaren, inbertsioaren nahiz lanpostuen jokabidea, bilakaera … (makroekonomia)

1.5 EKONOMIAREN DEFINIZIOA, ERAGILEAK ETA FAKTOREAK (3) 1.5.2. Ekonomia positiboa eta arautzailea: Positiboa : iraganeko, oraingo eta etorkizuneko errealitatea azaltzeko aukera ematen du, ondorioak aurreikusi … Arautzailea : aldaketak proposatzen ditu, “izan behar” duenaren zientzia ekonomikoa (jubilatuek pentsio handiagoak jaso..)

1.6 EKONOMIA, ZIENTZIA ETA METODO ZIENTIFIKOA (1) 1.6.1. METODO ZIENTIFIKOA ETA EKONOMIA : zientzia guztiek metodo zientifikoa erabiltzen dute (ekonomia ere bai) 1.6.1.1. Metodo induktiboa (3): Fenomeno zehatzen behaketan oinarrituz, teoriak edo legeak sortzeko hipotesiak eman Partikularretik orokorrera Adibidea : inkesta batean oinarrituz ondorio orokorra 1.6.1.2. Metodo deduktiboa (3): Fenomeno orokorren behaketan oinarrituz, jokabide ekonomikoaren hipotesiak, legeak …egin Orokorretik partikularrera Adibidea : produktuen prezioak gora > eskaria murriztu azukrea)

1.6 EKONOMIA, ZIENTZIA ETA METODO ZIENTIFIKOA (2) 1.6.2. INFORMAZIO ITURRIAK: Iturriak : zuzenak (ikertutako erakundeetatik zuzenean jaso datuak estatistika moduan lantzeko) edo zeharkakoak (landuak, beste ikerketa batzuetatik, liburuetatik …) Teoria edo hipotesi kontrastatua izateko, gertaerak edo jokabideak betetzen dituela egiaztatu behar da. Informazioak : gertaeren neurketa kualitatiboak edo kuantitatiboak eskaintzen ditu (bi iturri motetatik) Iritziak : egileak azterturiko jokabide ekonomikoei buruzko interpretazioa (kontrastatu gabekoak ez dira zientifikoak) Iragarpenak : kontrastaturiko hipotesietan euskarritutako iragarpen zientifikoak

1.6 EKONOMIA, ZIENTZIA ETA METODO ZIENTIFIKOA (3) 1.6.3. INFORMAZIO ESTATISTIKOA AURKEZTEKO PROZEDURAK (3) estatistikak, mapak, grafikoak 1.6.4. ANALISIRAKO TEKNIKAK Matematika (ekuazioak …) Erosten den motozikleta bakoitzeko bi automobil erosten dira > Y=2X (X=Y/2)

1.7 AUKERA KOSTUA (eragile ekonomikoek gastuaren aukeren artean eta enpresek nahiz Estatuak ondasun batzuen edo beste batzuen arteko hautaketa) (1) GIZABANAKOEN AUKERA-KOSTUA: dituen diru-sarrerekin egin ditzakeen gastuen aukeraketa (1000€, adibidez > horrekin hautatu) ENPRESEN ETA ESTATUAREN AUKERA-KOSTUA: berdin (gobernuak autopista bat, bost ikastetxe …hautatu) Ondasun edo zerbitzu batzuk kontsumitzearen aukera-kostua, beste batzuen kontsumoa ukatzearen kostua da)

1.7 AUKERA KOSTUA (eragile ekonomikoek gastuaren aukeren artean eta enpresek nahiz Estatuak ondasun batzuen edo beste batzuen arteko hautaketa) (2) Aukera mugaren kurba (ikus grafikoa) Gizarte bakoitzak, hautatuz, oinarrizko arazo ekonomikoei ematen dien erantzunak aukera-kostua dauka beti Hautatzeko irizpide nagusienak Ondasun eta zerbitzu batzuk sortu (eragile ekonomikoen lehentasunen arabera) Ondasuna eta zerbitzuak baliabide batzuekin sortzea (lana eta kapitala banatzeko moduak eragina erabakian) Produkzioa norentzat izango den erabakitzea

1.8 PENTSALARIAK ETA EKONOMIALARIAK ADAM SMITH (1723-1790) “Aberastasuna lanetik, espezializaziotik edo lanaren banaketatik dator” Bi ondorio : Lanaren banaketa nahiz espezializazioa eta aurrerakuntza ekonomikoa lotura Ekonomien espezializazioa, ondoen ondasunak eta zerbitzuak sortzeko

AUTONOMIA ERKIDEGOAK BIZTANLERIAREN ARABERA (1998) 22. orria Andaluzia 7.236.459 Katalunia 6.147.610 Madril 5.091.336 Valentziako Erkidegoa 4.023.441 Galizia 2.724.544 Gaztela eta Leon 2.484.603 Euskal Autonomia Erkidegoa 2.098.628 Gaztela-Mantxa 1.716.152 Kanariak 1.630.015 Aragoi 1.183.234 Murtzia 1.115.068 Asturias 1.081.834 Extremadura 1.069.419 Balearrak 796.483 Nafarroako Foru Komunitatea 530.819 Kantabria 527.137 Errioxa 263.644 Ceuta eta Melilla 132.225

AUTONOMIA ERKIDEGOAK 15 urtetik beherakoak + 64 urtetik gorakoak Gaztela-Mantxa 1.716.152 35,98 Extremadura 1.069.419 35,18 Gaztela eta Leon 2.484.603 34,07 Aragoi 1.183.234 33,81 Ceuta eta Melilla 132.225 32,89 Errioxa 263.644 32,46 Galizia 2.724.544 32,31 Murtzia 1.115.068 32,28 Andaluzia 7.236.459 32,15 Asturias 1.081.834 31,74 Valentziako Erkidegoa 4.023.441 31,56 Kantabria 527.137 31,45 Nafarroako F.K. 530.819 31,2 Balearrak 796.483 31,02 Madril 5.091.336 28,81 Euskal A. E. 2.098.628 28,62 Kanariak 1.630.015 28,38 Katalunia 6.147.610 26,24

EKONOMIA, GIZARTE-ZIENTZIA Ekonomia Batxilergoa 1, Haritza testu-liburuan oinarrituta. (8-29 orr.) Jakintza Ikastola (Ordizia) Maite Goñi