Natur-Zientziak, 2. DBH, Santillana

Ornodunen digestio-prozesua Ornodun guztiek kanpoko digestioa egiten dute, digestio-hodian. Alabaina, ornodun guztien digestio-aparatua ez da berdina. Nolako elikadura, halako aparatua. Oro har, organo hauek dituzte: lehenbizi, ahoa; han, elikagaiak birrintzen dira, eta listuarekin nahasten. Faringea eta hestegorria zeharkatu ondoren, digestio gastrikoa egiten da, urdailean. Ondoren, heste meharrean, digestio erabat egiten da, eta mantenugaiak xurgatzen. Eta bukaeran, heste lodian, egestioa egiten da. Bestalde, digestio-hodian zehar badira zenbait guruin erantsi: listu-guruinak, gibela eta pankrea, hain zuzen ere. Entzimak eta beste substantzia batzuk jariatzen dituzte digestio-hodia, eta digestioa egiten laguntzen dute. Azalpen-testu baten iruzkina / 1

0. HIZTEGIA Ornodunen digestio-prozesua Ornodun guztiek kanpoko digestioa egiten dute, digestio-hodian. Alabaina, ornodun guztien digestio-aparatua ez da berdina. Nolako elikadura, halako aparatua. Oro har, organo hauek dituzte: lehenbizi, ahoa; han, elikagaiak birrintzen dira, eta listuarekin nahasten. Faringea eta hestegorria zeharkatu ondoren, digestio gastrikoa egiten da, urdailean. Ondoren, heste meharrean, digestio erabat egiten da, eta mantenugaiak xurgatzen. Eta bukaeran, heste lodian, egestioa egiten da. Bestalde, digestio-hodian zehar badira zenbait guruin erantsi: listu-guruinak, gibela eta pankrea, hain zuzen ere. Entzimak eta beste substantzia batzuk jariatzen dituzte digestio-hodia, eta digestioa egiten laguntzen dute. Ornodun. izond. iz. Ornoak dituena, hezurtza. Orno. iz. Bizkarrezurra osatzen duten hezurretako bakoitzaz hornitua. Hodi. Iz.. Zilindro formako gauzakia, barne-hutsa, mutur batean edo bietan irekia Birrindu. Erabat desegin, apurtu. Listu. iz. Ahoko guruinei darien isurkari apur bat likatsua; isurkari hori, ahotik jaurtikitzen denean. Guruin. iz. Abereen gorputzeko organoa, gairen bat jariatzeko betekizuna duena. Glandula. Hestegorri. iz. Txegoste hodiaren zatia, eztarritik urdailera doana. Esofagoa. Heste mehar, luze. Iz Hestearen lehen zatia, luzea eta mehea. Heste lodi. iz. Heste meharraren ondoren datorrena, hura baino lodiagoa eta laburragoa. Erantsi/ jariatu. Tokiren batetik isurkari bat (adibidez ura iturbegitik, odola zauritik, malkoak begietatik) irten. Entzima. iz. Erreakzio biokimikoak eragiten edo bizkortzen dituen gai urkorra. Azalpen-testu baten iruzkina / 1

1. TESTU-TIPOA: DEFINIZIOA Zer testu-mota da? Azalpen-testua. Zergatik? Bere asmoa informazio helaraztea delako. Fenomeno baten argibidea emateaz gain, ulerraraztea du helburu nagusia. Testu zati hau 2. DBHko Natur-Zientziako ikasliburua batetik hartutakoa da eta ornodunen digestio-prozesuaren azalpena ematen digu. Azalpen-testu baten iruzkina / 2

Erabilera-eremua kontuan hartuz, Zer testu-mota da? Eskola-eremuan kokatzen dugu eta ikaslibura da. Zergatik? Testu honek hainbat datuak ematen baitizkigu: Ezaugarri testualengatik: izenburua, tipografia, irudiak Testuaren antolakuntzagatik. Azalpen-testu baten iruzkina / 3

1.3. Ezaugarri nagusiak Baditu azalpen-testuen oinarrizko ezaugarriak? Bai. Baditu azalpen-testuen ezaugarri nagusiak: argitasuna, ordena, objektibotasuna, zehaztasuna eta izaera abstraktua eta teorikoa Gainera gaiari egokitutako lexikoa erabiltzen du eta esaldi egiturak errazak dira, ulermena zail ez dezaten. Zergatik? Irakurri dugun testua erabat objektiboa da. Osagarri ikonografikoei eta tipografikoei esker argitasuna nabaria da. Egitura errezak ere erbailtzen ditu. Azalpenaren ordena argia da. Zailtasuna lexikoan (hitz teknikoak) auriki dezakegu. ARGITASUNA ORDENA OBJEKTIBITATEA LEXIKOA DOITASUNA IZERA ABSTRAKTUA ETA TEORIKOA Azalpen-testu baten iruzkina / 4

Organoak Prozesua Ahoan Hestegorria Heste mehea Heste lodia 2. IDEIA NAGUSIA Zein da testu honen ideia nagusia? Ornodunen digestio-aparatua eta digestio-prozesuaren azalpena. Zergatik? Testuan digestio-aparatua eta prozesua zehatz-mehatz" azaltzen delako. Organoak Prozesua Ahoan Hestegorria Heste mehea Heste lodia Azalpen-testu baten iruzkina / 5

Modalitate dibulgatzailea. Azalpen-testu baten iruzkina / 3. SAILKAPENA Zein da testu honen modalitatea, igorlearen intentzioaren arabera eta hartzilearen kultura-mailaren arabera? Modalitate dibulgatzailea. Zergatik? Interes orokorreko gai bati buruz informazio argia eta objektiboa ematen duelako. Edonori zuzenduta dagoelako. Ulertzea erreza delako. Lexikoa doia eta estandarra delako. Azalpen-testu baten iruzkina / 6

Nola daude antolatuta testua? 4. EGITURA Nola daude antolatuta testua? Azalpen testu honek oso egitura erreza du. Zati bi ezberdintzen dira: 1. Sarrera: “Ornodun guztiek … halako aparatua” 2. Garapena: “Oro har … digestioa egiten laguntzen dute. Zergatik? 1. Sarrera: Nolakoa da ornodunen digestioa 2. Garapena: Digestio-aparatua: ahoa, hestegorria, guruin erantsia… Azalpen-testu baten iruzkina / 7

Ornodunen digestio-prozesua 5. EZAUGARRIAK Ornodunen digestio-prozesua Ornodun guztiek zelulaz kanpoko digestioa egiten dute, digestio-hodian. Alabaina, ornodun guztien digestio-aparatua ez da berdina. Nolako elikadura, halako aparatua. Oro har, organo hauek dituzte: lehenbizi, ahoa; han, elikagaiak birrintzen dira, eta listuarekin nahasten. Faringea eta hestegorria zeharkatu ondoren, digestio gastrikoa egiten da, urdailean. Ondoren, heste meharrean, digestio erabat egiten da, eta mantenugaiak xurgatzen. Eta bukaeran, heste lodian, egestioa egiten da. Bestalde, digestio-hodian zehar badira zenbait guruin erantsi: listu-guruinak, gibela eta pankrea, hain zuzen ere. Entzimak eta beste substantzia batzuk jariatzen dituzte digestio-hodia, eta digestioa egiten laguntzen dute. Azalpen-testu baten iruzkina / 8

hitz garrantzitsuenak 5.1. Ezaugarri testualak Testu honek, testuliburuetan ohi den bezala, badu ideiak argitzeko eta azaltzeko irudi bat, baita atalak eta hitz garrantzitsuenak letra lodiz idatzita ere. irudi bat atalak hitz garrantzitsuenak Azalpen-testu baten iruzkina / 9

5.2. Morfologia Izenak Adjektiboak Aditzak Ornodunen digestio-prozesua Izenak nagusitzen dira. Zehaztasuna adierazteko: ornodun, zelula, digestio … Ornodun zelulaz digestioa digestio-hodian digestio-aparatua elikadura aparatua organo ahoa elikagaiak listuarekin Faringea hestegorria digestio urdailean heste digestio mantenugaiak bukaeran egestioa digestio-hodian guruin listu-guruinak gibela pankrea Entzimak substantzia digestio-hodia digestioa Adjektiboak Adjektiboak gutxi eta murrizgarriak (espezifikatiboak) izaten dira: gastrikoa, meharra, lodia… Aditzak Aditz-denbora orainaldiaren (orainaldi atemporala) ardatzekoa izaten da usuenik, baina “orain” horrek ez du “orain” esan nahi, ez du gertaeren kronologiarik egin nahi, baizik “betiko” orain bat adierazi nahi du: egiten dute, birrintze dira, egiten da… kanpoko ornodun guztien gastrikoa meharrean lodian, egiten dute ez da berdina dituzte: birrintzen dira egiten da egiten da egiten da erantsi jariatzen dituzte egiten laguntzen dute. Azalpen-testu baten iruzkina / 10

Juntagailuak eta lokailuak. 5.3. Sintaxia Juntagailuak eta lokailuak. Lokailuak: alabaina, bestalde Juntagailuak: eta Joskera argia eta zehatza: hitzen hurrenkera normal eta logikoa. Alabaina, ornodun guztien digestio-aparatua ez da berdina. Perpaus impersonalak. … egiten da. …birrintzen dira. Aposizioak eta azalpenak: zehazteko eta argitzeko. Faringea eta hestegorria zeharkatu ondoren, digestio gastrikoa egiten da, urdailean. Eta bukaeran, heste lodian, egestioa egiten da. Esaldi egitura errazak: argitasuna. … Ornodun guztiek kanpoko digestioa egiten dute, digestio-hodian. Azalpen-testu baten iruzkina / 11

Lexikoa doia da, oro har, monosémico eta denotatiboa. Ornodun, digestioa, digestio-hodian, digestio-aparatua, elikadura, halako aparatua, ahoa, elikagaiak Hitz tekniko eta zientifikoak; Guruin, listu-guruinak, gibela, pankrea, entzimak Eremu semantikoa. Biologiari dagokiona Azalpen-testu baten iruzkina / 12

5.5. Figura estilistikoak Azalpen-testu baten iruzkina / 13

6. BUKAERA Azalpen-testu baten iruzkina / 14