DEKLINABIDEA.

Presentación del tema: "DEKLINABIDEA."— Transcripción de la presentación:

1 DEKLINABIDEA

2 1. DEFINIZIOA Perpausaren barruko sintagma desberdinen arteko harreman logikoak eta gramatikalak adierazteko erabiltzen diren atzizkien zerrenda.

3 2. ARAU MORFO-FONOLOGIKOAK
Lexema bokalez edo kontsonantez bukatzen bada, (r) edo (e) loturak hartzen dituz hurrenez hurren. Diptongoz, bokalez bezala (gau eta lau salbuespenak) Silaba bakarreko diptongoz, (e) lotura hartzen dute. “a” itsatsia dutenek: a+a = a; a+e=e. Izen berezia edo arrunta den kontuan izan: bereziek ez dute gehienetan mugatzailerik hartzen. Bizidunak eta bizigabeak, leku-denborazko kasuetan desberdin deklinatzen dira. Singularra, plurala edo mugagabea den kontuan hartu.

4 3. NOIZ MUGAGABEA? ISak zer, zein, zenbat bezalako galdetzaileren bat daramanean Determinatzaile zehaztugabeekin: edozein, edozer, ... Zenbatzaile zehaztuekin zein diren zehazten ez denean. Hiru ikasle etorri dira / hiru ikasleak etorri dira. Zenbatzaile zehaztugabeekin. Erregimen bereziko aditzen Predikatu Osagarria. Zenbait esamolde berezitan Partitiboan eta Prolatiboan.

5 4. DEKLINABIDEA KASUZ KASU
KASU GRAMATIKALAK. Aditzarekin komunztadura dutenak dira. LEKU-DENBORAZKOA KASUAK GAINERAKO KASUAK

6 Aditzarekin komunztadura dutenak dira Hiru dira:
KASU GRAMATIKALAK Aditzarekin komunztadura dutenak dira Hiru dira:

7 ABSOLUTIBOA (NOR) FORMA FUNTZIOAK Aditz iragangaitz baten SUBJEKTUA
FUNTZIOAK Aditz iragangaitz baten SUBJEKTUA Aditz iragankor baten OSAGARRI ZUZENA. Aditz kopulatibo baten SUBJEKTU edo ATRIBUTUA Erregimen bereziko aditz baten PREDIKATU OSAGARRIA.

8 ADIBIDEAK Mutila etorri da. Subj Aditza Mutilak liburua erosi du
Subj O.Z. Aditza Mutila lehendakaria da Subj Atrib Aditza Mutilek ura ardo bihurtu dute Subj OZ PO Aditza

9 -K ERGATIBOA (NORK) FORMA FUNTZIOAK Aditz iragankor baten SUBJEKTUA
Zenbait egitura pasibotan AGENTEA

10 ADIBIDEAK Mutilak liburua erosi du Lan hori mutilak egina da
Subj O.Z. Aditza Lan hori mutilak egina da Subj Agen Aditza

11 -I DATIBOA (NORI) FORMA FUNTZIOAK ZEHAR OSAGARRIA
Erregimen bereziko aditzen OSAGARRIA Hainbat posposiziorekin. Kasu horretan posposizioak zehazten du funtzioa.

12 ADIBIDEAK Mutilak liburua lagunari erosi dio
Subj O.Z Z.O Aditza Lan horri ekin dio mutilak Osag Aditza Subj

13 LEKU-DENBORAZKO KASUAK
Lekuzko edo denborazko osagarriak dira, nagusiki. Hala ere, beste hainbat funtzio sintaktiko ere bete dezakete. Formari dagokionez, oso kontuan hartu behar da bizidunen eta bizigabeen arteko ezberdintasuna ematen dela: Bizidunek “-GA-” hartzen dute Bizigabeek “-TA-” hartzen dute mugagabean eta pluralean. Sei dira:

14 -N INESIBOA FORMA. Mugatzailea hartzen duen kasu bakarra FUNTZIOAK
LEKUZKO OSAGARRIA DENBORAZKO OSAGARRIA JARDUN OSAGARRIA MODUZKO OSAGARRIA

15 ADIBIDEAK Mikelek liburua Donostian erosi du
Subj O.Z L. O Aditza Astelehenean etorriko dira mutilak D. O Aditza Subj Ikasleak dantzan ibili dira Donostian Subj J.O Ad L.O. Gauzak onean egin behar dira. Subj M.O Aditza

16 -(R)A ADLATIBOA FORMA. FUNTZIOAK LEKUZKO OSAGARRIA
DENBORAZKO OSAGARRIA

17 ADIBIDEAK Mikel Donostiara joan da
Subj L. O Aditza Egunetik egunera maltzurragoa da Mikel D.O D. O Atrib Ad Subj

18 NORABIDE ZUZENEZKO ADLATIBOA
FORMA. -(R)ANTZ -(EN)GANANTZ FUNTZIOAK LEKUZKO OSAGARRIA

19 ADIBIDEAK Mikel Donostiarantz joan da Subj L. O Aditza

20 -(R)AINO -(EN)GANAINO ADLATIBO BUKATUZKOA FUNTZIOAK FORMA.
LEKUZKO OSAGARRIA

21 ADIBIDEAK Mikel Donostiaraino joan da Subj L. O Aditza

22 -TIK / -DIK -(EN)GANDIK ABLATIBOA FORMA. FUNTZIOAK LEKUZKO OSAGARRIA
DENBORAZKO OSAGARRIA

23 ADIBIDEAK Mikel Donostiatik etorri da Txikitatik gara lagunak. (Gu)
Subj L. O Aditza Txikitatik gara lagunak. (Gu) D. O Aditza Atributua Subj. Isila Erabilera gaiztoak: *Zer dago mendi horien atzetik? *Frantziatik dabil *Utzi hortik liburua! Zalantzak sortzen ditu: Gaur kaletik ikusi zaitut.

24 -KO / -GO -EN BAITAKO LEKU-GENITIBOA FORMA. FUNTZIOAK
IZENLAGUNA (LEKUZKOA, DENBORAZKOA, JARDUNA)

25 ADIBIDEAK L. IZLAG. Donostiako lagunak etorri dira
Subj Aditza D. IZLAG Asteleheneko ordutegia astuna da Subj Atributua Aditza J. IZLAG Dantzako zapatilak erosi ditu. (hark) O.Z Aditza Subj. isila

26 GAINERAKO KASUAK Zazpi kasu dira:

27 JABEGO-GENITIBOA FORMA. -EN FUNTZIOAK IZENLAGUNA

28 ADIBIDEAK IZLAG. Mikelen lagunak etorri dira Hainbat BITXIKERIA:
Subj Aditza Hainbat BITXIKERIA: Genitibo objektiboa: liburuaren irakurtzea Egilea: Mikelen sarrera

29 SOZIATIBOA FORMA. -EKIN FUNTZIOAK KIDETASUNA DENBORA

30 ADIBIDEAK Mikelekin etorri dira lagunak Ostegunarekin etorri ziren
Kid. O Aditza Subj Ostegunarekin etorri ziren Denb. O Aditza Hainbat BITXIKERIA: Instrumentalaren erabilerarekin nahasketa euskalki askotan. (Modua, tresna) Lasaitasunarekin egin behar dira gauzak. Mailuarekin jo du buruan.

31 -TAZ (erakusle eta pertsona izenordainekin)
INSTRUMENTALA FORMA. -Z -TAZ (erakusle eta pertsona izenordainekin) FUNTZIOAK ADITZ ASKOREN OSAGARRIA (Baliatu, jabetu, oroitu, konturatu, kezkatu, arduratu, poztu...) GAIA MODUA ADITZ PASIBO BATEN AGENTEA.

32 ADIBIDEAK Mailuz jo du laguna buruan (hark) Zutaz mintzatu dira
Tres. O. Aditza O.Z L.O Subj Zutaz mintzatu dira Gaia Aditza Oinez joan dira Parisa Mod. O. Aditza L.O. Hainbat BITXIKERIA: Instrumentalaren erabilerarekin nahasketa euskalki askotan. (Modua, tresna) Lasaitasunarekin egin behar dira gauzak. Mailuarekin jo du buruan.

33 MOTIBATIBOA FORMA. -GATIK FUNTZIOAK KAUSA

34 ADIBIDEAK Zugatik joan dira Parisa Hainbat BITXIKERIA:
Kausa. O Aditza L.O. Hainbat BITXIKERIA: Ez da zuzena Agentearen funtzioa motibatiboaren bidez adieraztea. *Liburua nigatik idatzia izan zen. -ENGANDIK kasu markarekin nahasketa

35 -ENTZAT -ENTZAKO -(RA)KO -ENDAKO DESTINATIBOA FUNTZIOAK FORMA.
HELBURUA

36 ADIBIDEAK Zuretzat ekarri ditu opariak Parisetik
Helb. O Aditza O.Z L.O. Helb. Izla Zuretzako opariak ekarri ditu Parisetik O.Z Aditza L. O. Hainbat BITXIKERIA: - entzat eta –rako mendebaldeko euskaldunen artean bereizi egiten dira. –entzat bizidunekin eta –rako bizigabeekin.

37 -TZAT PROLATIBOA FORMA. FUNTZIOAK (EZ DU LOTURA HIZKIRIK ONARTZEN)
PREDIKATU OSAGARRIA

38 ADIBIDEAK Semetzat hartu zaituzte herri horretan Hainbat BITXIKERIA:
P.O Aditza L.O. Hainbat BITXIKERIA: Seme bat bezala hartu zaituzte Semea zinela pentsatu dute

39 -IK PARTITIBOA FORMA. FUNTZIOAK (BETI MUGAGABEAN) ABSOLUTIBOARENAK.
(Galderazkoetan eta ezezkoetan nagusiki.)

40 ADIBIDEAK Ez dut lagunik ikusi mendian Hainbat BITXIKERIA:
Ad O.Z tza L.O. Hainbat BITXIKERIA: Ikusi al duzu txakurrik kalean? =/= Ikusi al duzu txakurra kalean?