Sesión1Sesión1 YAĆHACHIQ: LIZ NUÑEZ CASTRO
CANTA: ANGÉLICA GOMEZ Ćhakla manyanćhu Dalya waytalla Ćhakla ćhawpinćhu Dalya Waytalla Ima tukitam waytakuyanki Ayka tukitam sisaykuyanki Mayanllalaćha pallaykuśhunki Mayanllalaćha tipshilpuśhunki Mana yaqalla pallaykuyaptiy Mana yaqalla tipshilkuyaptiy Kamakaynin Yulaq waytalla waytakuptin Ipillamanmi ipishayki Pukallatañam sisaykuptin Chukullamanmi apaśhayki DALYA WAYTA YAĆHACHIQ: LIZ NUÑEZ CASTRO
Allinllachu Anacha Allinllam. Sulpay
ALLIN MUYUN ALLIN TUTA Allin waalalla kallaachun Walaśhkuna Wamlakuna Taytallakuna Allin muyunlla kallaachun Que sea un bonito díaMamallakuna Urukuna/akapakuna Llapallaykipaq Allin tutalla kallaachun Que sea una bonita nocheMalkamasiikuna
Allinllachu Miriamcha – como estas Miriamcita Allinllachu Edgarcha – Como estas Edgarcito Allaykuśhun
Huk yaćhapakuy: Achahala kta liqsishun.
YAĆHACHIQ: LIZ NUÑEZ CASTRO
¿Qué Lengua hablaban los wankas? El Wanka Limay - Idioma “ Kichwa Wanka ” YAĆHACHIQ: LIZ NUÑEZ CASTRO
NOMENCLATURA DEL WANKA LIMAY YAĆHACHIQ: LIZ NUÑEZ CASTRO
QUECHUA WANKA EN EL CONTEXTO INTERCULTURAL YAĆHACHIQ: LIZ NUÑEZ CASTRO
/a //aa/=atuq,aycha,apu,allin/ aawaśh /ch/=chaka,chuku,chaki,chapu,chuñu, chawcha / ćh / = /h /= ćhaki, ćhićhu, ćhunka, ćhawa, kanćha, ćhaćhay, ćhina hampi, hatun,hawka, hala, haćha /i / /ii/=inti,illay,ima,ichu,ismuiptu./ isisii, pii killa,kata, kutu, kala, kalu,kulu, kawsay, kaćhi lawa,lima-lima, limay, lutuy, lantiy, likay, lumi, lunku llama, llatay,lluumi,llaki,llalliy,llaaway, llutay mamay mawka mishi mikuy muti muskiy munay nina, ñaña, pula, nimay, ñati, pach a, nanay, ñatin, pakay, niy, ñañu, paku, ñakay, puka, ñawi puchu, ñii. pukyu. qam, qanla, atuq, allqu, pusaq, isqun /k/ = /l / = /ll/= /m/ = /n /= /ñ/ = /p/ = /q /= /r/ = /s/ = /sh/= / śh / /t / = rakacha, ranchina rapichiruuta, racha, rachiy sawka, saqtay, siki, saksay, sanku. shinka, shita, shapu, Shatu śhukuy, śhukay, śhuti, śhanśha, śhatiy tayta,tuki,tawa,tanta,tankish, tuta, tuśhuy /u/ /uu/=uma,usu,usa, uña, utulu, uywa./ puchuu /w /=wata,watu,walmi,wayna, wakli, wachwa, waya. /y / =yapa,yana,yanuy,yaku,yaykuy,yaćhay. YAĆHACHIQ: LIZ NUÑEZ CASTRO
ALGUNAS REGLAS MÁS COMUNES CastellanoQuechua s,c,zs c,k,qk ccq jh b,v (refonol)w auaw uawa iaya aiay ui/ iuwi/ iw iiyi/iy YAĆHACHIQ: LIZ NUÑEZ CASTRO
REGLAS GENERALES DE LA ESCRITURA WANKA 1. En la escritura del Quechua Wanka no existe diptongos, si existiera tal caso, se adiptonga inmediatamente tales como: ai = ayWaitaporWaytaflor ia = yaianaporYananegro au = awmaukaporMawkaviejo (usado) ua = wauatyaporWatyapachamanca ui = wiñauiporÑawiojo iu = iwtiullaporTiwllagaviota ii = yi/iyPaniikiPorPaniyki(tu hermana) YAĆHACHIQ: LIZ NUÑEZ CASTRO
REGLAS GENERALES DE LA ESCRITURA WANKA 2. Restitución de la Q sin sonido y/o muda como la H en el Castellano y como un saltillo, y/o alargamiento vocálico ejemplo: Śhunqu Unqul Suqta Sinqa -Allqu -Pichqa -Isqun -Qam -Atuq YAĆHACHIQ: LIZ NUÑEZ CASTRO
3. La vocal ( a, u ) se lee alargada o chutatyaśha, Ejemplo: aq / iq / uqaa / ii / uu WaqtaWaata AtuqAtuu puchuqPuchuu WañuqśhaWañuuśha YAĆHACHIQ: LIZ NUÑEZ CASTRO
-KAWSAY: VIVIR -PUÑUY: DORMIR -MIKUY: COMER -TAKIY: CANTAR -TUSHUY: BAILAR -PICHAY: BARRER -TALPUY: SEMBRAR -WIÑAY: CRECER -ULYAY: CULTIVAR -ALLAY: COSECHAR TUBÉRCULOS -LIMAY -UYALIY
El acento (la mayor fuerza de voz) ocurre siempre en la penúltima sílaba. La tilde se usará sólo cuando las palabras quechuas alteran su natural acentuación en frases vocativas, exclamativas o enfáticas. Ejemplo: YAĆHACHIQ: LIZ NUÑEZ CASTRO
Aśhnu= burroChuli= Hijo YAĆHACHIQ: LIZ NUÑEZ CASTRO
Ć haa ć hay= Masticar coca Hi ć hkay= Raspar la mugre Ipu = Espina menuda YAĆHACHIQ: LIZ NUÑEZ CASTRO
Kaśha= Espina Luśhu= Hollejo/panca Lluumi: mazamorra YAĆHACHIQ: LIZ NUÑEZ CASTRO
Nina= Candela/fuegoÑaqcha = Peine YAĆHACHIQ: LIZ NUÑEZ CASTRO
Pichay = Barrer Qanćhish = SieteRanchina = Pituca YAĆHACHIQ: LIZ NUÑEZ CASTRO
Sapi:Raíz Shita Śhata = Guiso de yuyo Śhuka = Surco YAĆHACHIQ: LIZ NUÑEZ CASTRO
Taakuna:Silla YAĆHACHIQ: LIZ NUÑEZ CASTRO Uwa:O ca
Waylaśh = Huaylas Yaku chupi = Sopa verde YAĆHACHIQ: LIZ NUÑEZ CASTRO
Anka
Chuqllu
ć hićhu
Hiwlla
Inchu
Kipu
Lachak
Llama
Mishi
Nuna
Ñawi
Pillpintu
Qućha
Rakacha
Sipla
Shimi
Śhukśhu
Talwish
Ukuśh
Waćhuku / Waćhaku
Yanta
¡WAALAKAMA¡ YAĆHACHIQ: LIZ NUÑEZ CASTRO