Industrializazioa eta langile mugimendua Euskal Herrian 5. gaia Industrializazioa eta langile mugimendua Euskal Herrian Errestaurazioan zehar

INDUSTRIALIZAZIOAREN KRONOLOGIA (Euskal Herriko mugak kostaldera eraman) 1841-1923 (Errestaurazioaren amaiera) Euskal Herriko kopapen geografikoa: -Kantauri itsasoan eta Europako Atlantiarreko merkataritza sarean egoteak kanpoko eragina izatea ahalbideratu zuen. Europako industria guneak XIX.mendean.

INDUSTRIALIZAZIOAREN ERAGILEAK

EUSKAL HERRIKO INDUSTRIALIZAZIOA ETA LANGILE MUGIMENDUA ERRESTAURAZIOAN ZEHAR (1875 -1923) 1. SARRERA. - Industrializazioa nekazaritzan oinarritutako ekonomia batetik industrian oinarrituriko beste ekonomiarantz abiatzen den prozesuari deritzo. Prozesu honek sakonki eraldatuko zituen gizarte, politika eta bizimodua. Industrializazioa Britainia Handian hasiko zen XVIII. mendean, eta XIX. mendearen zehar Europatik zabalduko zen. Hego Euskal Herrian XIX. mendearen azken laurdenean burutu zen industrializazioa. Prozesu hau azken bi mendeetan Euskal herriak bizi izandako prozesu historiko garrantzizkoena izango da. Noiz hasi zen industrializazio prozesu hau: Gerra karlisten amaiera eta iraultza liberalaren garaipena eman zenean, orduan gainditu baitzen Antzinako Gizartearen krisia. Nola Espainiako estatu liberal berriaren eraikuntzak, euskal probintziak Espainiako gainontzekoek bezala zergak ordaintzea eskatzen duenean, ondorioz: - Euskal probintzietako barrualdeko aduanak kostara eramango dira 1841ean. Horrekin bateratuta geratu zen Espainiako muga-zerga sistema. - Estatu barruko merkatuaren sorkuntzarako oinarriak jarriko dira, Espainiako estatua izan baitzen euskal industriaren garapen esparrua. Beste faktore batzuk ere egon ziren industrializazio prozesuan lagungarri izango zirenak: - Meatze aberatsak zeuden (burdina) : ustiatzen errazak. - Meatzeak Bilboko portutik hurbil zeuden: kokapen egokia Europaren eta penintsularen artean. - Negozioetarako ohitura lehendik zetorrena. - Esku lan trebea. - Itsas tradizioa. - Diputazioak eskainitako ekonomia baliabideak. Non : Baldintza horiei esker: - Bilboren ingurua eta itsasadarra oso bizkor industrializatu ziren. - Gipuzkoan prozesua motelagoa izan zen, era askotako industria (dibertsifikatuagoa), haranetan sakabanatuta zegoen (kontsumo-industria, papergintza, ehungintza...).  

1) Tradizio kapitalista: Olategiak ARDI-ITURRI (AIAKO HAITZAK) OLATEGIAK EL POBAL (MUSKIZ) AGORREGI BERASTEGIko LABEAK La calidad de este hierro queda recogida en documentos y textos literarios de la época. Así, por ejemplo Shakespeare, en su obra Hamlet, llama a los grilletes Bilboes, en clara alusión a la procedencia de este acero.

MIRANDAOLA (Legazpia) matxinoa

2) Ontzigintza 1.Lehenengo gila jartzen zen eta gero egiturako beste zatiak 3.Piezak errematxe sitema bidez lotzen ziren. 2.Zati horiek muntatu ondoren txapak forratzeari ekiten zitzaion 5.Azken fasean barruko gauzak jartzen ziren: makinak, propultsio-sistema, instalazio elektrikoak eta nabigaziorako eta komunikaziorako aparatuak 4.Kroska amaituta zegoenean uretaratu egiten zen.

Zumaiako ontziola tradizionala

Beduako ontziola (Zumaia)

3) Meatzaritza SOMORROSTROKO MEATEGIAK, 1884

Meatzen kokapena

Bizkaia BIZKAIKO BURNIA OSO ONA ZEN, BESSEMER BIHURGAILUAK ESKATZEN ZUEN BEZALAKOA.

Bizkaiko meategiak

GALLARTA - CONCHA 1

MEHATEGIAK GAUR EGUN

MINERALA KARGATZEKO TOKIAK Lehenik zulatzaileek haitza zulatzen zuten lehergailuak jarri ahal izateko, era horretara leherketa kontrolatuen bidez haitza zatikatzeko. Erremintak aldatzen joan ziren denborarekin, eskuzkoetatik mekanizatuetara. MINERALA KARGATZEKO TOKIAK Trenbideek minerala eramaten zuten zamalekuetara. Barakaldon eta Sestaon zeuden. Egurrezko egiturak izan ohi ziren, eta egituraren gainetik bagonetak zuzenean itsasontziaren sotoetan husten zuten minerala. Itsasoan ere eraiki ziren zamalekuak (kargaderoak).

BARRENADOREAK

Mineralaren garraioa LA ORCONERA

MEATEGIETAN ERABILITAKO GARRAIO SISTEMAK PLANO INKLINATUA Berastegiko meategi baten plano inklinatua. Orconera plano inklinatua

IRUN

KATE MUGIKORRAREN SISTEMA - Mugimendua trakzio-katea baten bidez egiten zen; honen katea-mailak bagoneta gainera lotuak zeuden. - Abiadura: 1 m/s. - XIX.mendearen bukaeran 17 plano inklinatuak zeuden Euskal Herrian.

AIRETIKO TRANBIAK -Lehen aireko tranbia 1872koa zen. -Luzeenak 14,2 km egiten zuen, Orconerarena: .1910 eta 1945 urteen bitartean ibili zen. . Europako garrantzitsuena izan zen.

AIRETIKO TRANBIA

TRENA ORCONERAN GELTOKIA

ORCORENA-LUTXANA LINEA

BALDESko LINEA

Kargaderoa

ORCONERA KARGADEROA

ANDAZARRATEko (Asteasu) BURNI MEATZEN KARGADEROAK. (1913-1924)

PORTU EGOKIAK ZITUEN ETA MEATEGIETATIK HURBIL Bilboko portua XIX.mendean zabaldu eta hobetu egin zuten,Churruca ingeniariak zuzenduta. -Bilboko portua oso dinamikoa zen: meategietako burdina esportatzen zen eta Ingalaterratik ikatza zetorren bueltan. -XIX.mendearen bukaeran kabotaje merkataritzak izan zuen hazkunde handia: Asturiaseko ikatza gehiago sartzen zen eta Espainiako merkatura bidaltzen zituzten produktu metalurgikoak.

MEATZEAK

NERBIOIAREN ITSASADARRA

BILBOKO PORTUA (1867) ARENALA

2. INDUSTRIALIZAZIO ALDIAK 2.1. Industrializazioaren eta kapitalismoaren sorburuak (1841-1876) - Industrializazioaren lehen fase honetan industria modernoa hainbat sektoreetara zabaldu zen: - Bizkaiko lehen industria siderurgikoak sortu ziren (Santa Ana de Bolueta 1841ean, Nuestra Señora de la Merced 1843an, Nuestra Señora del Carmen izenarekin, Barakaldon 1855ean). - Garatuko dira baita: Paper lantegiak, ehungintza industria, burdin meatzeen ustiaketa kapitalista , armagintza industria. -Euskal Herria Espainiako merkatuarekin lotzen zuen burdinbidea sarea eraikitzen hasiko da: Irun-Madril burdinbidea (1860-64) Bilbao-Tutera burdinbidea (1863). Meatzeetako burdinbideak ere urte hauetakoa izango da (Trianokoa). - Euskal finantza sistema berria urte hauetan sortu ziren baita: Banco de Bilbao sortuko da (1857).   -Urte hauetan gauzatu ziren Bizkaiko eta Gipuzkoako industrializazioaren ezaugarri nabarmenenak: Bizkaian industria oso kontzentratua egongo da, Bilboko itsasadarraren inguruan; bertan kontzentratzen joan zen Bizkaiko biztanleriaren gehiengoa eta demografia hazkunde handiena; kapital kopuru handiak kontsumitzen zituzten, eta akziokako edo parte-hartze elkarteak sortu ziren (elkarte anonimoak eta mugatuak). Gipuzkoan ordea, industria bailaraka sakabanatua zegoen, Donostia, Irun, Errenteria, Lasarte…; jendea sakabanatuagoa bizi izan da, industria eremuetan; kapital apalagoak zituzten eta familia enpresa txiki edo ertainetan antolatu ziren. Araban eta Nafarroan industrializazioaren prozesua beranduago izan zen, eta industria gehienak nekazaritzari lotuak zeuden. Hala ere, Euskal Herriko industrializazioaren ezaugarri amankomun nagusiak hauek izan ziren: Bizkaiko nagusitasun ekonomikoa. Siderurgia sektorearen nagusitasuna (gehien bat Bizkaian). Espainiako merkatuaren menpeko egitura ekonomikoaren sorrera: Espainiaren merkatuaren beharra zuen euskal industriak, ezin zuelako Europan saldu, desfase teknikoak zirela eta prezioak ez zirelako konpetitiboak. Aduanak kostaldera eraman zirenean sartu zen guztiz Euskal Herria unitate ekonomiko horretan. Beste ezaugarri bat kanpoko lan eskuaren erabilpena izan zen. Euskal Herrian sortutako ekonomiaren produkzio ahalmenak gainditu egiten zuen Euskal Herriko esparru urria. Era berean, honek ezin zuen hornitu industri egitura hori mantentzeko behar zen lan esku guztia. Honela, Bizkaia eta, beranduago Gipuzkoa, Araba eta Nafarroa gune erakargarriak bilakatu ziren Espainiako beste probintzietatik zetozen langileentzat. Jakina, euskal industrietako langile guztiak ez zetozen kanpotik, euskal nekazari askok ere lurra utzi zuten, hirietara joan eta industrian lan egiteko. Baina, egia esan, batez ere garapenaren une gorenetan industriako langile gehienak inmigranteak izan ziren. Bizkaian inmigrazioa XIX.mendean hasi, eta handik aurrera, garapen ekonomikoaren erritmoaren arabera, etengabea izan zen; eta Gipuzkoan, berriz, 1910 eta 1929 artean hasi zen portzentaia txikitan eta, geroago, handituz joan zen. Frankismoaren garaian fenomeno bera gertatuko zen Nafarroan eta, batez ere, Araban.

MINERALAREN ESPORTAZIOAK KAPITALAREN METAKETA EKARRI ZUEN

SIDERURGIA TRADIZIONALETIK MODERNORA EMANGO DEN BILAKAERA BIZKAIA 1) SIDERURGIA Bizkaiko industrializazioaren ezaugarriak: - industria handiak - dibertsifikazio gutxi - kontzentratua Bilbo handian SIDERURGIA TRADIZIONALETIK MODERNORA EMANGO DEN BILAKAERA

Euskal Herriko lehenengo labe garaia bertan eraiki zen 18 Stª Ana Boluetakoa (1841) Euskal Herriko lehenengo labe garaia bertan eraiki zen 18

El Carmen lantegia – Ibarra familia (1854 - Barakaldo)

BESSEMER SISTEMA Herry Bessemer  inventó en 1856 un sistema para la conversión de hierro en acero sin necesidad de utilizar combustible, que revolucionó el mundo industrial. Consistía en introducir una corriente de aire a presión en un convertidor, quemando las impurezas y eliminando el carbono. Las primeras pruebas se hicieron en los talleres de Sheffield (Inglaterra) el 25 de septiembre del mismo año. A los ensayos asistieron José María Ybarra, el hermano mas pequeño de la familia, José Vilallonga, socio de la Compañia Ybarra y una docena de curiosos. El acero es una aleación fundamentalmente de hierro y carbono, pero éste no debe sobrepasar el 1,9%, aunque la mayor parte del acero producido en la realidad tiene un carbono inferior a 0,5%. El sistema solo podía utilizar minerales de baja ley fosfórica, como los que abundaban en la cuenca minera vizcaina, lo que despertó el interés de la siderurgia europea por el mineral de hierro vizcaino, convirtiendo a Bizkaia en la ”California“ del hierro europea.

Bessemer sistema Bessemer sistemak burdina altzairu bihurtzeko aukera ematen zuen aire beroaren zurrustak sartzen dituen deskarburazio-prozesu baten bidez, fosfororik gabeko mineral bat erabiliz, Bizkaikoa bezalaxe. (Bessemer)

Labe garaiak

LABE GARAIAK

XIX.MENDEAN ESPAINIAN ZEUDEN LABE GARAIAK

Meatzariak Euskal Herriko industrializazoaren ezaugarri bat kanpoko lan eskuaren erabilpena izan zen.

2.2. Industrializazioaren eta kapitalismoaren garapena (1876-1923) - 1876an hirugarren gerra karlista amaitu ondoren eman zen industrializazioaren garapen handia. Garrantzi berezia izan zuten siderurgiaren alorrean, Bessemer-en aurkikuntzak eta altzairua zuzenean ekoizteko prozesu berriek. Bizkaiko meatzaritzak garrantzia hartu zuen 1856an Bessemer bihurgailua aplikatzen hasi zirenean ingeles industrietan. Altzairua lantzeko Bessemer prozedurak lingote produkzioaren kostuak jaistea ahalbideratzen zuen. Baina burdin mota jakin bat behar zuen, fosforikoa ez zen burdina, eta hau Europako bi zonatan bakarrik aurkitzen zen: Suedian eta Bizkaian. Ingalaterrako industriak ustiatzeko, Bizkaiko meak baldintza egokiak zituen: untziratze puntuetatik hurbil (gehienez 15 kilometrora), ustiatzen erraza zen kalitate handiko burdina zen, ia-ia kanpoan baitzegoen. - 1890ko hamarkadan Bizkaiko siderurgiak esportaziora bideratutako produkzioa murriztu zuen eta handitu Espainiako merkatuan saltzen zuena. Aldaketa hau gauzatzeko hainbat arrazoi egon ziren: estatuaren protekzionismo politika (1891). Gainera XIX. mendearen bukaeran altzairua ekoizteko teknologia berria agertu zen: Thomas eta Martin-Siemens (1892), honek edozein burdin mota erabili zezakeen, eta ez bakarrik ez fosforikoa. Horrek Bizkaiko burdinaren nazioarteko eskaeraren jaitsiera ekarri zuen. - Euskal industriari batzuek, Victor Chávarri buru zutela, babeste politika defendatu zuten. XIX. mendeko azken hamarkadan probintziari zegozkion botere instantzia guztiak oligarkiako kideen eskuetan geratu ziren, eta hauek presio egiteko baliabide gisa erabiliko zituzten. Horrela, babeste politika lortu zen; eta honen azken emaitza 1896ko legea izango da. - Euskal Herriaren garapenaren zimentarriak XIX. mendearen azken laurdenean hasi zen aldi historikoan daude. Orduan sortutako industria eta finantza egituretan oinarritzen dira egungo ekonomia eta gizarte garapena, eta orduan jaio ziren euskal politika munduan azaldu ziren politika eta ideologia egitura berriak (kontserbadurismoa, sozialismoa eta nazionalismoa), gizarte klase berriak, eta aisia eta kultura forma berriak. Beste fenomeno batzuk ere garai haietan hasi ziren: demografia hazkunde handia, inmigrazioa eta espazioaren urbanizazio prozesua.

3. INDUSTRIAREN BILAKAERA ERRESTAURAZIOAN ZEHAR.   3.I. Meatzaritza eta siderurgia Industrializazioak eta kapitalismoak nazioarteko lan banaketa ekarri zuten, lana eskualdeka banatu zen. Herrialde garatuek manufakturak, eta kapitalak esportatzen dituzte, eta garapen gutxiago duten herrialde batzuetatik inportatzen dituzte lehengaiak eta elikagaiak. Egoera horren barruan hasi zen Bizkaiko meatzeen ustiatze eta esportatze masiboa XIX. mendearen azkenean eta XX. aren hasieran, siderurgia britaniarraren burdin hornitzaile nagusietako bat baitzen Bizkaia, baina baita frantses, belgiar eta alemaniarrarena ere. Euskadin hainbat meatzaritza eremu zeuden. Mineral hobirik garrantzitsuenak honako hauek ziren, Bizkaian: Gallarta, Ortuella, Muskiz, Sopuerta eta Galdames udalerrietako lurretan dauden Trianoko Mendiak eta Ollargan aldea (Bilbo); Legazpi, Oñati, Zerain eta Irun Gipuzkoan. Dena den, Bizkaikoak beti Gipuzkoakoak baino emankorragoak izan dira. - Lehen aipatu dugun teknologia berriak, Bessemerren bihurgailua zabaldu zenean ingeles industrian, Bizkaiko mearekiko interesa sortu zuen, eta Bizkaiko mearen esportazioa hasi zen. 1868ko Espainiako iraultzako lege ekonomiko liberalez gero (meatzeen legea, 1868ko abendukoa; muga-zergen legea; elkarteen legea, 1869koa) ateak zabaldu zitzaizkien kanpoko inbertsioei eta kapitalen eta salgaien zirkulazioari, eta elkarteak sortu ahal izan ziren. Kapitalismoaren garapenaren aldeko legediak meatzeen ustiatze intentsiboa eta burdin mearen esportazio masiboa ekarri zuen. Konpainia asko sortu ziren kapital atzerritarra eta autoktonoa partekatuz, horietako batzuk “Orconera” eta “Franco-Belga”. - Burgesia autoktonoak garrantzi handiko papera jokatu zuen prozesu horretan: Ibarra, Chávarri, Gandarias, Sota y Aznar, Martinez de las Rivas...Hurrengo urteetako elite ekonomikoa izango ziren, bai Euskal Herrian eta baita Espainian ere. 1878-1900 urteetan, ateratako mearen % 89 esportatu zen, Ingalaterrara gehienbat (produkzioaren % 63). Atzerritik iritsi ziren kapitalei bertako burgesia autoktonoak eta erakunde publikoek jarri zituztenak gehitu behar zaizkie. Bizkaiko Foru Aldundiak, esate baterako, meatze lanetarako burdinbidea eginarazi zuen Trianon, eta Portuko Lanaren Junta, berriz, Bilboko itsasadarra ontziz ibiltzeko egokitzeaz eta kanpoko portua eraikitzeaz arduratu zen. - Mende bukaera bitartean inbertsio handiak egin ziren mea garraiorako azpiegitura hobetzeko: 117,5 kilometro burdinbide, 19 aireko tranbia, 28 kargaleku, latea amaigabeak, plano inklinatuak eta abar. - 1879 eta 1882 urteen artean burges-enpresaburu talde txiki batek lortu zuen meatzaritza-, finantza- eta industria-gune nagusien kontrola. Esate baterako, Francisco de las Rivasek Fabrica de San Francisco (1878) sortu zuen; Bitor Txabarrik, La Vizcaya (1882); Ybarra anaiek Altos Hornos de Bilbao eta Etxebarria familiakoek La Iberia sozietate anonimoa sortu zuten. Gerora, hiru enpresa horiek bat egin zuten, eta Bizkaiko Labe Garaiak sortu ziren, 1902an. - Bizkaiko siderurgia berriaren sorreraz gero (1880-1890), Bizkaia izan zen Espainiako siderurgiaren buru, Asturiasen kaltetan, Produktu landuenak (xaflak-eta burdin barrak) barne merkatuak kontsumitzen zituen. 1895. urtetik aurrera kanpo merkataritzaren parte bat galdu egin zen, eta barne merkatuari eman behar izan zitzaion lehentasuna, Espainiako merkatuari gehienbat. - 1891n muga zerga protekzionista onartu zen, eta siderurgiako enpresak eta enpresarioek Espainiako merkatua banatzea eta monopolio prezioak ezartzea erabaki ondoren, kartel batean (arlo bateko enpresen bilkura sektore baten monopolioa lortzeko) bildu ziren. Metatze prozesu kapitalista berri bat hasi zen

Orconera iron ore

Bizkaiko Altos Hornos (1902) (Sestao – Barakaldo) HIRU ENPRESEN BILKURA: Vizcaya (1882 -Chavarri), La Iberia (1890) eta Altos Hornos de Bilbao (Ibarra)

https://www.youtube.com/watch?feature=player_embedded&v=kPO0GtsHbbk

XAFLAK

Bizkaiko labe garaiak enpresaren akzio bat.

BIRMOLDAKETA SESTAOko ALTOS HORNOSek 4000 LANGILE INGURU ZITUEN. BIRMOLDAKETA PLANA 1992an JARRI ZEN ABIAN, URTE HORRETAKO LEHENENGO HILABETEETAKO GALERAK 12.184koak IZAN ZIREN, ETA BIRMOLDAKETA HONEN KOSTOA GUTXI GORA BEHERA 75.000 MILOIkoa IZANGO ZEN.

Backok & Wilcox altzairutegia (1918) (Makinaria astuna egiten zuen: trenak...)

PENINTSULAKO FUNDIZIO BURNIZKO ZUBI ZAHARRENA LEIOA

ANTONIO PALACIOS eta ELISSAGUE (1893) (Munduan aurrena ezaugarri hoiekin, hiru urtetan eraiki zuten.)

GIPUZKOA SIDERURGIA- METALURGIA - INDUSTRIA ERTAIN EDO TXIKIAK NAGUSI. - INDUSTRIA MOTA DIBERTSIFIKATUAGOA . - ESPAZIOAN SAKABANATUAGOA. BEASAINGO CAF, 1861 (Trenbietarako makinaria) BERGARAKO ALTOS HORNOS (1901)

C.A.F- Beasain (1861)

Arrasateko Unión Cerrajera ( 1877)

Bergarako Altos Hornos (1901) 1915an Bergarako Altos Hornos, eta Arrasateko Unión Cerrajera (akzionistak berdinak artean 800 langile inguru zituzten, 1922 1600 bereziki Arrasaten.

Patricio Etxeberria (Legazpia (1904)

EUSKALDUNA (Bilbo – 1900 – Sota y Aznar ) 3) ONTZIOLAK EUSKALDUNA (Bilbo – 1900 – Sota y Aznar )

Astilleros del Nervion (Martinez Rivas - Sestao 1902)

Sociedad Española de Construcción Naval La Naval (Sestao - 1908) ZUBIRIA eta YBARRA

4) INDUSTRIA ELEKTRIKOA 1901 HIDROELEKTRIKA IBERICA IBERDUERO URDONeko URTEGIA (1912) – (Asturias)

4) BANKUAK Banco de Bilbao (1857)

1988an BANCO DE BILBAO ETA BANCO DE VIZCAYA (1901) BATU EGINGO DIRA .

“LA GUIPUZCOANA” PAPER FABRIKA, TOLOSA, 1884 PAPERGINTZA Zilindroen eta zuritzaileen gela “LA GUIPUZCOANA” PAPER FABRIKA, TOLOSA, 1884 Errefinaketen gela

TOLOSAKO PAPERGINTZA INDUSTRIA

EHUNGINTZA Irutea: hariaren zuntzek tinkatuta eta bihurrituta egon behar zuten iraupena areagotzeko Ehuna egiten: ehungailuan luzerako hariak zeharkakoarekin gurutzatzen ziren anezkaren bidez, eta askotan errepikatuta ehuna sortzen zen. Tindatzea:tindu ontzi batzuetan zuntzei kolorea ematen zitzaion.

BERGARA: Algodonera S. Antonio

Balmasedako La Encartada txapel lantegia.

REZOLAKO PORLANA ETA HARROBIA,1901

CEMENTOS LEMONA (Bizkaia)

PORLANAREN LANTEGIA BEDUA (Zumaia)

IRINGINTZA -Garia irin bihurtzeko prozesuaren industrializazioa XIX.mendea aurrera zihoala gertatu zen. -Irinaren ehotze industriala sistema austro-hungariarrari lotuta dago. Hainbat solairuko eraikinak ziren, eta irina garbitzeaz, ehotzeaz eta ontziratzeaz arduratzen ziren makinak solairu desberdinetan antolatuta eta hodi sistema batez elkarrekin lotuta egoten ziren, era horretara grabitate-indarrez baliatzeko gaia batetik bestera eramateko.

BERGARAKO IRINGINTZA

MARQUES DE RISCAL (1858) (Arabako Errioxa) ARDOGINTZA LEHEN GAUR MARQUES DE RISCAL (1858) (Arabako Errioxa)

KOMUNIKABIDEAK XIX. MENDEAN

GARRAIOAK – Trena Madril-Hendaia trena (1860-1864)

ORMAIZTEGIKO BIADUKTOA (1864) (Alexander Lavalley)

BILBOKO ABANDO GELTOKIA Bilbo-Tutera (1863) BILBOKO ABANDO GELTOKIA

FERROCARRILES VASCONGADOS BILBO-DONOSTIA (1906) Atxuriko geltokia (Bilbo) FERROCARRILES VASCONGADOS BILBO-DONOSTIA (1906)

ZUMAIA

Tren sarea

Itsasoko garraioa PASAIKO PORTUA (1930)

INDUSTRIALIZAZIOAK ERAGIN ZITUEN ALDAKETAK ETA ONDORIOAK: HIRIAN, BIZTANLERIAN, BIZI MAILAN...

INDUSTRIALIZAZIOAREN ONDORIOAK Donostia 1884

INDUSTRIALIZAZIOAK HIRIAN EKARRI ZITUEN ALDAKETAK: ESTOLDERIA Elorrietako ur ponpagailua Bilbon -Industrializazioak espazio publikoa berriz antolatu beharra ekarri zuen,adibidez higienearen alorrean. -Bilboko ur beltzak ubideratzeko proiektuaren parte bat da. -1904an eraiki zen, Bilbok kolera izurrite bat jasan ondoren. -Ubide sare berria eraiki zen Bilbo osoko ur zikinak biltzeko, ondoren puntu altu batera ponpatzen zituen eta handik itsasora bideratzen zen Getxo inguruan. -Saneamendu sistema moderno hau eraiki zenean, Bilbok 63.900 biztanle zituen, eta ibaiadarreko ur kutsatuaz hornitzen ziren.Ur zikinak zuzenean ibaiadarrera isurtzen ziren.

ARGITERIA PUBLIKOA -Aurrerapen tekniko eta energia iturri berriak (hidraulikoa, lurruna eta gasa) aplikatu ziren argiteria publikoari. -Lehenengo argiteria publikoa gasaren bidez funtzionatzen zuten (Bilbon eta Donostian) -Sistema sinplea zen: harrikatzaren destilazioaren bidez lortutako gasa hodi-sistema baten bidez argiteria publikora banatzen zen eta errezen zenean argi bihurtzen zen. -Dena den, Bilbon 1890ean baztertu zuen gasaren bidezko energia sistema eta lehenengo zentral termoelektrikoetako bat instalatu zen hirian.Lurrunezko makinen bidez sortzen zuen elektrizitatea. Termoelektrizitatea

Merkatuak Merkatuak -Industria aroko lehenengo merkatuak XIX.mendearen amaieran eraiki ziren, salmentari ibiltaria kokatzen zen plaza zaharretan. -Helburu bikoitza zuten: kontrol fiskal handiagoa egitea eta elikagaiak higiene egoerarik onenean saltzen zirela bermatzea. -Merkatu berri hauen egitura burdinezkoak ziren, irekiak, goitik sartzen zen argia eta aireztapen ona zuten. -Behar berriak asetzeko gero aldatu ziren: handiagoak ziren, hormigoi armatuz, harriz eta zementuz eginak: San Martin (1882) eta Bretxa (1971) TOLOSAKO MERKATUA (1875)

BILBOKO MERKATUA

BIZTANLERIAN : Populazioaren igoera Populazioaren bilakaera: -Biztanleriaren hazkundean inmigrazioak garrantzia handia izan zuen, industria iraultzak eskulan ugari eskatzen baitzuen. -Hazkunde hau meategietan eta gune industrialean eman zen lehenengo, eta 1890.urtetik aurrera Abrara eta Basauri eta honen inguruetaran hedatu zen. Itsasadarraren industri dinamismoa hurbileko haranetara zabaldu zen. -1900.urtean Bilbo hiri handia zen eta ibaiaren bi aldeetan hiriak handitu ziren: Getxo, Portugalete edo Santurtzi. -1876-1890 urteen bitartean hilkortasuna oso handia zen, eta bizi itxaropena oso baxua (1888.urtean adibidez, San Salvador del Valle herrialdean bizi itxaropena 17,1 urtekoa zen, eta Barakaldon 22,8 1890.urtena). -1896-1900 urteen bitartean umeen eta gazteen hilkortasunaren murrizpena eman zen: lur landuaren eremua eta patata hedatu egin ziren: honek biztanlearen elikadura hobetu egin zuen.

DOLORES IBARRURI “La Pasionaria” Gallarta 1895 Tras años de penalidades y aventuras tuvo seis hijos: Ester (1916-1919), Rubén (1921-1942), Amagoya, Azucena y Amaya (estas últimas trillizas nacidas en 1923, de las que Amagoya murió al poco de nacer y Azucena a los dos años) y Eva (1928) murió a los tres meses

INDUSTRIALIZAZIOAK ETA BIZTANLERIAREN HAZKUNDEAK ESPAZIOAN ERAGINDAKO ALDAKETAK LEGAZPIN -Euskal Herrian 1900.urtean biztanleriaren %44 hirietan bizi bazen (5.000 biztanle baino gehiago zituenak), 1930.urtean %64a igo zen portzentaia. -Hirigintzak hainbat sektoretan izan zuen eragina: industriak eta nekazaritzak merkatu handiago izango zuen eta hainbat sektore aukera berriak izango zituzten: etxegintza, zerbitzu publikoak (argiteria, garraioak edo uren bideratzea)

HIRIEN HEDAPENA: ZABALGUNEAK DISEINATU BARTZELONA.

LANGILEEN BIZI BALDINTZAK Barrakoiak -Meatze zonetan nagusiek barrakoiak eraiki zituzten langileentzat. -Instalazio ahulak ziren, eta hasiera batean meatzariek derrigorrez bizi behar zuten bertan. Gainera langileek derrigorrez enpresaren kantinetan erosi behar zuten (oso garestiak eta kalitate txarrekoak izaten ziren produktuak.

LETRINA BATEN PROIEKTUA

MEATZARIEN ETXEA XIX-XX. (La Arboleda)

LEIHOAK ETA BALKOIA GEROKOAK

ZUGAZTIETA AUZOA (Trapaga) HEMENGO TABERNA BATEAN ARITU ZEN LANEAN DOLORES IBARRURI “LA PASIONARIA”

Meatzeak eta mealarien bizitza

Desnutrizio arazoak: Rakitismoa D BITAMINA FALTA

Trapaga

LANGILEEN ETXEBIZITZAK -Espazio bereizietan bizi ziren langileak, langile auzoetan. -Bizi baldintzak txarrak ziren: pilatuta bizi ziren, hezetasun eta pilatuta.

LEGAZPIko LANGILE BATEN ETXEBIZITZA (XX. mendea)

“Altos Hornos de Vizcaya” enpresak eraikitatko etxe merkeak: (1916)

Oligarkiaren egoitzak LEZAMA LEGIZAMON FAMILIAREN JAUREGIA

DAMASO ESKAURIAZAREN ETXEA (Gaurko Sagrado Corazonen enparantzan (Bilbo)

SOTA FAMILIAREN EGOITZA ATHLETIC KLUBA ren EGOITZA

TXABARRIren JAUREGIA (Gaur egun Gobernu Zibila)

LANGILEEN LAN BALDINTZAK -Lanaldia industrializazioaren hasieran oso luzea zen (11-12 ordu). XX.mendearen hasieran 9ra jaitsi zen eta I Mundu Gerraren ondoren 8 ordura. Igandetan lan ez egitea zabaldu egin zen eta nolabaiteko gizarte babesa lortu zuten ).

SOLDATAK

EMAKUMEEN LANA -Emakumeen lana etxeko lanetara edo artisau lanetara murriztu zen eta gizonezkoen osagarria zen. Soldata txikiagoak ematen zizkioetan eta zuzendaritza lan postuetatik kanpo laga zuten, nagusientzat eskulan merkea. -Industria arloan kontsumozko ondasun industrietan egin zuten bereziki lana: ehungintza, jostun, papergintza, tabakoa edo elikadura industrietan. -Gipuzkoan industria populazioaren % 25a izan ziren XX.mendearen hasieran. Emakumeak zamak eramaten Bilboko portuan XIX.mendeanccc

PASAIKO BATELARIAK

EGUNEROKO BIZIMODUA LIZARRAN: EMAKUMEAK GARBITZEN