MUNDU HIRITARTUA 4. GAIA DBH 2

ZER DA HIRIA? Iraganean: XX. Mendean: Hirigune txikiak Azoka egiteko lekua Administrazio gunea XX. Mendean: Jende askoren bizileku bihurtu 1900 aldera planetako %14 bizileku Mendearen amaieran %40 Herrialde askotan %80 baino gehiago Hiritartze-tasa: lurralde bateko biztanle guztien eta hirietako biztanle kopuruaren arteko erlazioa da.

HIRIAREN KONTZEPTUA Irizpideak: Zenbakizko irizpideak: Gutxieneko biztanleria aldatu herrialde batetik bestera Espainian 10.000 Japonian 30.000 Frantzian 2.000 Ekonomia Jarduera: 2. + 3. sektoreak nagusi Landa eremuan 1. sektorea nagusi

HIRIEN FUNTZIOAK Bizitegi-funtzioa: Merkataritza-funtzioa: Pertsona askoren bizileku Merkataritza-funtzioa: Antzinarotik azoken gune Gaur egun, nazioarteko transakzio gune Administrazio-funtzioa: Administrazio publikoen egoitzak, epaitegiak… Industria-funtzioa XIX. Mendeaz geroztik fabrikak hiriko paisaian Kultura-funtzioa Unibertsitateak, museoak, monumentu nagusiak, ikerkuntza-zentroak…

HIRIEN MORFOLOGIA Hirien planoak: hirien irudikapen grafikoak dira, eskalan eginak. Hiriko espazioa nola antolatzen den Forma: kaleen eta beste komunikazio-bide batzuen trazadurak… Morfologia: eraikinen forma, berdeguneen banaketa…

PLANO IRREGULARRA Kaleak eta eraikinak planifikaziorik gabe Alde zaharretan gehien bat Harresiz inguratuta Erdi Aroan sortutako hiri kristauak

PLANO ORTOGONALA Argi antolatutako planoa Grezia eta Erromako hirietan jatorria Antolatutako hiria: Kaleak paraleloak Kaleek angelu zuzenak osatzen dituzte gurutzatzean Etxeak multzoka elkartuta Gehienetan, kale diagonal bat zirkulazioa errazteko XIX. Mendean, zabalguneetan erabilia

PLANO ERRADIOZENTRIKOA Kale guztiak erdiko puntu batetik abiatu (Plaza) Egitura erradiala osatuz Bide erradialetik hiriaren erdialdera bizkor iristeko Periferiarekin komunikazio zaila (erditik pasatu behar) Topografia konplexuetara egokitzeko

HIRIAREN BILAKAERA Industrializazioaren aurretik Hiririk zaharrenak Ibai handien haranetan Egipto (Nilo) Mesopotamia (Tigris eta Eufrates) Hiri harresidunak: nekazarien, merkatarien eta eskulangileen bizileku

Greziako hiriak Planorik gabe hasieran Plano hipodamikoa (ortogonala) V.mendean Bi gune ardatz Agora edo Plaza Akropolia edo Tenpluen kokalekua

Erromatarren garaikoak Kanpamendu militarretan + Erromatarren hirietan Plano hipodamikoa (ortogonala) Lauki-sareko trazadura Bi kale nabarmendu: Cardoa (I-H) Decamusa (E-M) Bi kaleak foroan gurutzatzen ziren

Erdi Arokoak Trazadura irregularra Harresiz inguratuta Lekurik garaienean Katedrala Gaztelua

Aro Modernoan Plano erradiozentrikoa Handitasuna adierazten zuten eraikin ederrak Eraikinen inguruak diseinatu Etorbide handiak Plazak Lorategiak…

XIX. Mendeko hiriak Industrializazioa Europa osora hedatu Eraikin berriak egin behar: Fabrikak Tren-geltokiak Biltegiak…

Nekazari-exodo handiak Burgesia-auzoak Zabalguneetan Langile-auzoak sortu Fabriketatik hurbil Kalitate txarreko etxebizitza txikiz Hiria harresitik kanpo hazi Osasunerako kaltegarria Heriotza kopuru handia Ez zegoen estoldarik Langileak etxebizitza txiki-txikietan XIX. Mendean, arazoak konpontzeko: Azpiegiturak eraikitzen hasi XX. Mendean Hiriak etengabe handitu

GAUR EGUNGO HIRI-FENOMENOAK Hiri asko aldatzen Inguruan hiri txikiak pilatu Megalopoli-area = Hiri-multzo jarraitua Konurbazioak = Metropoli-sareak batzean Amsterdam-Roterdam Megalopoliak = Konurbazioek 20 milioi biztanle baino gehiago dutenean

GAUR EGUNGO JOERAK Etorbide zabalak, ingurabideak, autobiak eta aparkalekuak Airearen kutsadura Kutsadura akustikoa Industria-eremuak lekuz aldatu Etxebizitzak, parkeak eraikin publikoak sortzeko

Hirigune berriak agertu Finantza, merkataritza eta administrazio gune Hirien hazkundea Hiriaren inguruan hiritartzea Landa eremua hiritartzea Landa eremua inbaditu

Hiritartzea eta kontzentrazioa Hiriaren inguruan hiritartzea Landa-eremua hiritartzea

HERRIALDE GARATUERAKO HIRIAK Europako hiriak (Antzinaroan sortuak) Erdigune historikoa (alderik zaharrena) Katedralaren edo eraikin politikoen gune Merkataritza, turismoa eta aisia jarduerak Zabalguneak Erdigune historikoaren inguruan Gehienak XIX. Mendekoak Plano antolatua Gehienbat, aberatsen bizileku gisa sortu Gaur egun, merkataritza eta ekonomia jarduera gune Periferian Goi klaseen bizitegi-auzoak Behartsuen auzoak edo lotegi-hiriak Industrialdeak, merkataritza-guneak eta zerbitzuak Unibertsitateko fakultateak, ospitaleak…

LONDRES

PARIS

Ipar Amerikako hiriak XVIII-XIX. Mendeetan sortuak Hiriaren inguruan errepide eta autobideen sare trinkoa Hiriaren erdigunea (CBO) Merkataritzaren eta negozioen gune Etxe-orratz garaiak Erdigunearen inguruan Bazter-auzoak / ghettoak Chinatown (NY) Periferian Bizitegi-auzoak Lorategidunak Banakako etxeak Hirigintza horizontala nagusi

BOSTON

NUEVA YORK

HIRUGARREN MUNDUKO HERRIALDEETAKO HIRIAK Orain dela hamarkada gutxi sortuak Hazkunde azkarra Inolako ordenarik gabe Paisaia aldakorrak Erdigunea Eraikin ofizial modernoak Bankuak, bulegoak eta etxe-orratzak Txabola-auzoak Biztanleek eraikinda Zerbitzurik eta azpiegiturarik gabe Bizitegi-auzoak (aberatsenak) Hesiz inguratuta + zaindariak (latinoamerikan…)

LAGOS (NIGERIA)

HIRIEN PLANOAK: PARIS

HIRIEN PLANOAK: AMSTERDAM

HIRIEN PLANOAK: LYON

HIRIEN PLANOAK: ERROMA

HIRIEN PLANOAK: FLORENTZIA

HIRIEN PLANOAK: PALMA

HIRIETAKO ARAZOAK Ingurume-arazoak Gizarte-arazoak Baliabide kontsumo izugarria Ura, energia… Hondakin asko sortu Airearen kutsadura Kutsadura akustikoa Hiriko mikroklima: berotegi-efektua Gizarte-arazoak Gizarte desberdintasun handiak Laugarren mundua Etxebizitza urriak + oso garestiak

POPULATZEA ETA HIRIA 5. GAIA DBH 2

POPULATZEA Biztanleak lurralde batean kokatzea eta hedatzea Faktoreak Naturala Ibaia, klima epelak eta erliebe lauak Historikoa Garrantzitsuak, aintzina-aintzinakoak direlako Sozioekonomikoa Meategiak, fabrikak…

POPULATZE LANDATARRA Bi mota: Bildua Sakabanatua Herri handi nahiz txiki Gehienbat lurralde lehorretan + ibaien inguruan Etxeak multzokaturik Herri muinoa mendixketan (gaztelua) Herrigunean: Udaletxea, dendak, ospitaleak, epaitegiak… Sakabanatua Herri txiki-txikiak Gehienbat eskualde hezeetan + orografia malkartsua Etxe banaka batzuk Laborantza-lurrak, basoak eta larrak

POPULATZE HIRITARRA Bi mota: Hiri txikiak Hiri handiak 10.000-50.00 biztanle Zerbitzu batzuk: institutua, ospitalea… Ekonomia-jarduera gehiena 1. sektorea Hiri handiak Metropoli-sareak Zerbitzu asko Ekonomia-jarduera gehiena 3. sektorea 2. sektorean ere aritzen dira

HIRIEN BILAKAERA EUSKAL HERRIAN Kobre Aroan Herrixka txikiak Egitura txikia Brontze Aroan Herrixkak handituz Gune garaietan Harresiz inguratuta Burdin Aroan Gehiago hasi: 100 etxebizitzatik gora Erromatarren garaian Toki estrategikoetan Erdi Aroko hirien oinarria

HIRIEN BILAKAERA EUSKAL HERRIAN Erdi Aroan Hirigintza-prozesua garatu Aro Modernoan Modu orekatuan hazi Asko harresitik kanpo hedatu Azpiegiturak sortu XIX. Mendearen bigarren erdian Berregituratu Harresiak bota = hazkundea eusteko Zabalguneak eraikin Asko hazi; modu desorekatuan Fabrikak, etxebizitzak… Gaur egun Zaharberritze-jarduerak Oinezkoentzako guneak, turismo-azpiegiturak… Kultura- eta historia-ondarea sustatu

ORAINGO HIRIEN JOERA Hiri tertziarizatuak Hedatzen Arazoak 3. sektoreak gero eta garrantzia handiagoa Fabrikak desagertu = periferia aldatu Etxebizitzak, merkataritza-guneak, bulegoak… Turismoa, kultura eta aisialdi zerbitzuak eskaini Hedatzen Periferiak eta metropoli-areak Hiri txikiagoetara = prezio + bizi-baldintza hobeak Landa-eremua hiritartu Aldaketa handiak paisaian Puntako orduetan auto-ilarak Arazoak Bizilekuaren eta lantokiaren arteko urruntasuna (automobila) Zerbitzurik ez edo gainezka Ingurumen-arazoak