MAKROEKONOMIAREKIN JOLASEAN

Presentación del tema: "MAKROEKONOMIAREKIN JOLASEAN"— Transcripción de la presentación:

1 MAKROEKONOMIAREKIN JOLASEAN
Galder Guenaga Garai Goizalde Hernando Saratxaga Segundo Vicente Ramos EUSKARA ETA ELEANIZTASUNEKO ERREKTOREORDETZAREN SARE ARGITALPENA Lan honek UPV/EHUko Euskara eta Eleaniztasuneko Errektoreordetzaren dirulaguntza jaso du

2 MAKROEKONOMIAREKIN JOLASEAN
Aurkibidea gaia. Makroekonomiaren ikuspegi orokorra gaia. Herrialde bateko produkzio eta errentaren neurketa gaia. Eredu keynestarra I: kontsumoa, aurrezkia eta inbertsioa gaia. Eredu keynestarra II: sektore publikoa eta kanpo-sektorea gaia. Dirua eta banku-sistema gaia. Banku Zentrala eta diru-politika gaia. Eskari agregatuaren eta eskaintza agregatuaren eredua gaia. Langabezia eta inflazioa Lan honek UPV/EHUko Euskara eta Eleaniztasuneko Errektoreordetzaren dirulaguntza jaso du

3 MAKROEKONOMIAREKIN JOLASEAN Dirua eta banku-sistema
5. gaia: Dirua eta banku-sistema Galder Guenaga Garai Goizalde Hernando Saratxaga Segundo Vicente Ramos

4 Zer da dirua? Diru agregatuak Diruaren eskaria Nola sortzen da banku-dirua? Diru-biderkatzailea

5 Diruaren definizioa  Kalean, jende arruntak honela hitz egiten du diruari buruz: “tipo horrek diru asko irabazten du” edo “Bill Gates-ek adina diru eduki nahi nuke”.  Ekonomialarientzat, dirua trukerako eta ordaintzeko denok onartutako bidea da. Dirua da gizabanakook gure arteko harreman eta truke ekonomikoak aurrera eramateko onartzen dugun guztia. Diruaren balioa gizabanakoon konfiantzan eta ohitura sozialean datza; hau da, gizabanako bakoitzak dirua ordaintzeko bide gisa onartzen du, gainerako gizabanako guztiek onartzen dutela ikusita. Bestela esanda: gizabanako batek dirua onartzen du, etorkizunean egingo dituen truke ekonomikoetan diru hori berriro erabili ahal izango duela uste baldin badu (konfiantza edo berme osoa badu, alegia).

6 Diruaren funtzioak Diruak, trukerako bitartekoa den aldetik, bi trukatzaileak bat ez baletoz sortuko litzatekeen arazoa konpondu egiten du. Diruari esker, trukea bezalako eragiketa konplexu bat bi eragiketa sinpletan desegiten da: Aitorrek bere automobila diru truke aldatzen du lehenbizi, eta diru horrekin itsasontzia erosten du gero. Horrexegatik dago dirua gizarte guztietan: diruak trukea errazten duen olio labaingarri moduan jokatzen duelako, alegia. Diruak hiru ezaugarri/funtzio izan behar ditu, truke ekonomikoa erraztea helburu dutenak:  trukerako bitartekoa da,  zenbatzeko unitatea da eta  balio gordailua da.  TRUKERAKO BITARTEKOA: Dirua ondasunen eta zerbitzuen truke orokorrean onartzen den objektua da. Dirurik ez balego, ondasun eta zerbitzu jakin batzuk zuzenean beste ondasun eta zerbitzu batzuen ordez trukatu beharko genituzke: eskualdaketa horri trukea deitzen zaio. Adibidez, Aitorrek itsasontzi bat erosi nahi badu, bere automobila eskain dezake itsasontziaren ordez; baina truke horrek (truke orok) arazo bat du: bi aldetako nahiak bat ez baletoz, truke hori gauzatzerik ez legoke. Hau da, Aitorrek nahi duen itsasontzia lortzeko itsasontziak saltzen dituen norbait aurkitu beharko luke eta, gainera, Aitorrek berak trukean eskaintzen duen automobil hori nahiko lukeena. Bi nahi horiek bat etortzeko probabilitatea hutsaren hurrena da.

7  ZENBATZEKO UNITATEA: Dirua ondasunen eta zerbitzuen balioa neurtzeko eta adierazteko unitatea da  Diruaren bidez gizarteak ekonomiako ondasun eta zerbitzu bakoitzari ematen dion balioa diru-unitate berberean islatzen da. Horri esker, askoz errazago kalkula dezakegu ondasun eta zerbitzu ezberdinak erostearen aukera-kostua; konparaketak samurrago egitea ahalbideratzen du.  BALIO GORDAILUA: Dirua gorde egin daiteke eta geroago erabili ondasunen eta zerbitzuen truke (diruak denboran zehar bere balioa mantendu eta garraia dezake)  Funtzio horren arabera, dirua gure aberastasuna mantentzeko modu bat da. Baina diruak badu desabantailarik ere: inflazioak diruaren balioa (eros-ahalmena: diru kopuru jakin batekin eros genezakeena) murriztu edo “jan” egiten du. Bestalde, diruak ez du interesik (errentagarritasunik) ematen eta, gainera, dirua nahi gabe galtzeko arriskua dugu (baita norbaitek hura lapurtzeko arriskua ere). Hori dela eta, dirua ez da aberastasuna mantentzeko modu bakarra. Jendea saiatuko da bere aberastasunari beste objektu edo merkantzia batzuetan eusten (adibidez, etxebizitzetan, bitxietan, artelanetan eta abarretan). Diruak badu beste abantaila bat ere, balio gordailu gisa: anonimoa da eta ez du arrastorik uzten  Horregatik bereziki erakargarria da kontrabandoan dabiltzanentzat, narkotrafikatzaileentzat eta beren aberastasunaren zati bat Ogasunaren atzaparretatik salbu mantendu nahi dutenentzat.

8 Diru mota ezberdinak historian zehar
Baina ondasun horiek trukerako eta ordainketak egiteko erabilgarriak badira ere, ezin ditugu diruaren idealtzat hartu. Hartara, zeintzuk dira modu idealean diruak izan beharko lituzkeen ezaugarriak? ● Ordainbide moduan joka dezan, dirua jende guztiak onartu behar du. Diru-merkantziak, onartua izateko, jendearentzat berezko balioa izan behar du. ● Diruak denboran zehar luze iraun behar du hondatu aurretik, batez ere ondare moduan gorde nahi bada. Ildo horretan, oso egokiak dira harrizko disko handiak (Yap irlakoak). Arrain freskoa, aldiz, ez. ● Diruak erabilerraza izan behar du. Eskuz esku dabilen diruaren kasuan, pisuz arina eta tamainaz txikia behar du izan, erraz eraman eta trukatu ahal izateko. ● Diruak zatikagarria izan behar du, balio desberdineko ordainketak egin ahal izateko: hargatik, euro zentimo bateko txanpona dago, baita 500 euroko billetea ere. Ildo horretan, abereak ez dira diru gisa oso egokiak: ez dago trukatzerik txerri erdia (bizirik, behintzat). ● Balio bereko diruak kalitate uniformea izan behar du, bereziki diruak berezko balioa duenean. Bistan denez, jendea ez legoke prest behi gazte eta sendo batekin ordainketak egiteko, trukean behi zahar eta mehe baten pareko balioa emango balitzaio. ● Diruak ekoizteko zaila izan behar du jendearentzat: dirua erraz faltsutzea ekidin behar da (batez ere txanponen eta bereziki billeteen kasuan). Diru-merkantziari dagokionez, arazoa izango genuke baldin eta diru-merkantzia horren balio monetarioa handiagoa balitz berezko balioa baino. ● Diruak denboran zehar bere balioari eutsi behar dio: balio iraunkorra izan behar du (ondare moduan gordetzeko edota etorkizuneko ordainketak egiteko erabili nahi bada). Diru mota ezberdinak historian zehar Historian zehar hainbat ondasun erabili izan da diru gisa, ondoko hauek esate baterako: Amerikako indiarren wampum izeneko maskor aleak, Indian erabilitako cowries izeneko kolore oso biziak zituzten maskorrak, Fijiko balea hortzak, Iparramerikako lehen kolonietako tabakoa, Yap irlan (Ozeano Barean) erabilitako harrizko disko handiak, eta abar. Guretzat ezagunagoak diren beste hainbat ondasun ere dirutzat erabili izan da garai jakinetan: gatza (hortik dator gaztelaniazko salario hitzaren esanahia), azukrea, kafea, zigarroak, nylonezko galtzerdiak, likoreak, abereak, harribitxiak, eta abar. Aipatutako ondasun horiek guztiak diru-merkantzia dira: hau da, guztiek ere berezko balioa dute.

9 Diru mota ezberdinak historian zehar
Billeteek ezaugarri ideal horiek guztiak dituzte, berezko baliorik ez izan arren. Billetearen azalean nahi den zenbakia jar daitekeenez, guk nahi bezain zatikagarria egin genezake. Gainera, erraz gorde, eraman eta truka daiteke. Eta berezko baliorik ez badu ere, agintaritza ofizialak legearen indarrez ematen dio dagokion balioa ―paperaren azalean inprimatuta ageri den zenbakiarena―. Berezko baliorik ez duen diruari diru fiduziarioa deitzen zaio eta, agintaritza ofizialak hala ezarrita, dirutzat onartzen du jendeak. Funtsezkoak dira, beraz, jendearen ohitura sozialak, itxaropena eta konfiantza (“fiduziario” hitzak fedeari egiten dio aipamena, hots, fidatzeari, konfiantza izateari).

10 Diruaren neurketa gaur egun
A) Diru legala (zirkulazio fiduziarioa, efektiboa edo esku-dirua): Diru-agintariak (Banku Zentralak) sortzen eta jaulkitzen dituen billeteak eta txanponak, eta gizabanakook legearen indarrez onartzen ditugunak (baita gure fede edo konfiantzagatik ere). Diru legala (esku-dirua) B) Banku-dirua: Gaur egungo diru gehienak itxura hori du, banku-dirua da, alegia. Familiek eta enpresek bankuetan (eta beste finantza-erakunde batzuetan: aurrezki-kutxetan, kreditu-kooperatibetan eta abarretan) dauzkaten gordailuek osatzen dute banku-dirua  Gordailu horiek txekeen, kreditu-txartelen (VISA, American Express...) eta zordunketa-txartelen (Servired, 4B, Cajacard...) bidez erabil daitezke  Ez dago legerik banku-dirua onartzera behartzen gaituenik. Banku-dirua

11 Dirua, finantza-aktibo gisa
Aktiboa: Aberastasuna mantentzeko edozein modu da. Hiru aktibo mota daude: ■ Aktibo errealak: Aberastasun materiala gorpuzten duten ondasun fisikoak (etxebizitzak, automobilak, bitxiak, artelanak…). ■ Finantza-aktibo ez monetarioak: Ez dira materialak, eta hertsiki ez dira dirua ere (akzioak, bonoak, zor publikoa, eta abar)  e edo saltzailearentzat pasibo bat dira (kopuru hori zor dute) eta hartzaile edo eroslearentzat aktibo bat dira (kopuru hori zor diete). ■ Dirua edo finantza-aktibo monetarioak: Esku-dirua (txanponak eta billeteak) eta bankuko gordailuak. Zer bereizgarri du diruak, beste aktiboekin alderatuta?  Likidezia (aktibo batek diru ―ordainbide― bihurtzeko daukan erraztasuna, ahalik eta galerarik edo kosturik txikienarekin)  Dirua aktiborik likidoena da.  Errentagarritasuna (aktibo batek ematen duen irabazia edo interesa)  Diruaren errentagarritasuna hutsa da.  Arriskua (aktibo batek daukan zalantza edo ziurgabetasuna balio duena eta errentagarritasuna jabeari itzultzeko)  Diruaren arriskua oso txikia da (baina ez nulua).

12 Diru agregatuak (1) Banku-sistemaren esku-dirua: Bankuen eskuetan dauden txanpon eta billete guztiak. (2) Familien eta enpresen esku-dirua (EMP): Familien eta enpresen eskuetan dauden txanpon eta billete guztiak. (3 = 1+2) Diru legala (zirkulazio fiduziarioa, esku-dirua): Familien eta enpresen eskuetan (EMP), batetik, eta bankuen eskuetan, bestetik, dauden txanpon eta billete guztiak. (4) Banku Zentraleko gordailuak: Bankuek Banku Zentralean mantentzen dituzten gordailuak. (5 = 1+4) Bankuko erreserbak (R) edo banku-sistemako kutxako aktiboak: Bankuek daukaten esku-diruak, batetik, eta bankuek Banku Zentralean mantentzen dituzten gordailuek, bestetik, osatzen dute diru agregatu hori. Bezeroek bankuetan mantentzen dituzten gordailuen bermea dira.

13 Diru agregatuak (6 = 2+5) Diru-oinarria (MO) edo sistemaren oinarrian dagoen likidezia: Maileguak emanez, bankuei gordailu gehiago sortzea ahalbidetzen dien diru-agregatua. Jendearen esku dagoen esku-diruaren (EMP) eta bankuko erreserben (R) batura da: MO = EMP + R (7) Diru-eskaintza (M) edo ekonomiako diru kantitate osoa: Ekonomian ordainbide gisa onartutako bitarteko guztien balioa  Jendearen esku dagoen esku-diruaren (EMP) eta bankuko gordailuen (G) baturak osatzen du: M = EMP + G

14 M = EMP + G ⇔ M = MO + Maileguak ⇔ M = EMP + R + Maileguak
Diru agregatuak (7) Diru-eskaintza (M) edo ekonomiako diru kantitate osoa: Ekonomian ordainbide gisa onartutako bitarteko guztien balioa  Jendearen esku dagoen esku-diruaren (EMP) eta bankuko gordailuen (G) baturak osatzen du: M = EMP + G Aurrerago ikusiko dugunez, diru-eskaintza (M) diru-oinarriaren (MOren) multiplo bat da (M = mM . MO), bankuek banku-dirua sortzeko aukera dutelako maileguen bidez. Hau da, beste modu batera esanda: ekonomian den diru guztitik (M osotik), zati txiki batek baino ez du izango likideziaren bermea edo babesa (MOrena); gainerakoa maileguen bidez sortutako dirua izango da, berme edo babes likidorik (txanpon eta billete bidezkorik) batere ez daukana: M = EMP + G ⇔ M = MO + Maileguak ⇔ M = EMP + R + Maileguak

15 ⇒ M = mM . MO Diru agregatuak Diru-eskaintza (M)
non mM diru-biderkatzailea den: mM > 1 EMP Bankuko erreserbak (R) Diru-oinarria (MO) Maileguak Bankuko Gordailuak (G) Diru-eskaintza (M)

16 Finantza- aktibo ez monetarioak
Diruaren eskaria Diruaren eskaria: Gizabanakoek beren aberastasunaren zein zati mantendu nahi duten diru moduan, diruak izan dezakeen itxura bat edo beste hartuz: esku-dirua (EMP) nahiz banku-dirua (G). Demagun beheko tarta hau dela gizabanako baten aberastasun osoa: Dirua Aktibo errealak Finantza- aktibo ez monetarioak Ondasun fisikoak, aberastasun materiala: etxebizitza, lurra, lantegia... (hauek ere ez dira dirua) Akzioak, obligazioak, bonoak, zor publikoa... (hauek ez dira dirua) Esku-dirua + Bankuko gordailuak (G) (EMP) Diruaren eskaria

17 Dirua eskatzeko arrazoiak
Keynes-en ustez, jendeak hiru arrazoi nagusirengatik eskatzen eta mantentzen du dirua:  Trukeetarako eta transakzioetarako diru-eskaria (MTD): Diruaren lehenengo funtzioarekin lotuta dago, hots, ohiko gastuak egin ahal izateko jendeak eskatzen eta mantentzen duen diru kantitatea da.  Zuhurtasun arrazoiengatik egindako diru-eskaria (MZD): Diruaren hirugarren funtzioarekin lotuta dago, hots, zalantzak eragiten du diru-eskari hau; izan ere, ordaintzeko/kobratzeko uneaz eta zenbatekoaz beti dago nolabaiteko zalantza, eta hala familiek nola enpresek zuhurtasunez jokatu ohi dute. Horrela, dirua eskatu ohi da, zuhurtasunez, ustekabeko ordainketa handien nahiz ustekabeko kobrantza txikien aurrean babesteko. Hori dela eta, zenbait pertsonak ohiko transakzioetarako behar duena baino diru gehiago edukitzen du, badaezpada.  Espekulatzeko egindako diru-eskaria (MED): Hau ere diruaren hirugarren funtzioarekin lotuta dago, hots, familiek zein enpresek beren inbertsioen zati bat aktibo arriskutsu eta errentagarrietan mantentzen dute, eta beste zati bat arrisku eta errentagarritasun gutxiko aktiboetan. Dirua arrisku gutxiko aktiboa da eta, horregatik, inbertitzaileek babesleku moduan darabilte.

18 Diru-eskari nominala eta erreala
Diru-eskari nominala (MD ikurrarekin adieraziko duguna) lehenago aipatu ditugun hiru arrazoiengatik eskatutako diru kantitate osoa batuz lortzen da: MD = MTD + MZD + MED Dena dela, jendeak ez du dirua eskatzen txanpon eta billete gehiago edukitzeko, txanpon eta billete horien berezko balioa (metalari eta paperari dagokiona) oso urria baita. Jendeak dirua eskatzen du, diru horren eros-ahalmenarengatik, hots, diru horrekin eros daitezkeen ondasunen eta zerbitzuen kantitateagatik. Horregatik, diru-eskariaz ari garenean, garrantzitsuena ―ekonomia-eragileei benetan axola zaiena― diru-eskari erreala da: = MD P Diru-eskari nominala Prezio-maila

19 Diru-eskari erreala Adibidea: Zer gertatuko litzateke ekonomiako prezio-maila % 10 igoko balitz? Jendeak eros-ahalmen berberari eutsi nahi badio (gauza berberak erosi nahi baditu)  Diru-eskari nominalaren eta prezio-mailaren arteko zatikia ez da aldatuko  Jendeak zenbat diru mantendu nahi duen erabakitzen du diru horren eros-ahalmenaren arabera  Jendearen diru-eskari erreala, azken batean, eros-ahalmenaren eskaria da: Diru-eskari errealaren definizioak inplikatzen du jendeak ez daukala diruaren ilusiorik  Hortaz, prezio-mailaren proportzio jakin bateko igoerak inplikatzen du MD ere proportzio berean igoko dela, gainerako aldagai errealak aldatu ezean.

20 Diru-eskari erreala: adibide bat
Demagun 1980an gizabanako batek hilabetean batez beste € zituela diru moduan (MD1980 = 1.000) eta 2005ean € zituela (MD2005 = 3.000) eta 2005 bitartean prezio-mailak 2,5 bider egin bazuen gora, zenbat aldatu zen gizabanako horren diru-eskari erreala (edo eros-ahalmena)? (Oinarrizko urtea) Ondorioa: 1980 eta 2005 bitartean gizabanako horren diru-eskari erreala (edo eros-ahalmena) % 20 igo zen: €-rekin 2005ean eros zezakeena bat zetorren, gutxi gorabehera, €-rekin 1980an eros zezakeenarekin.

21 Diru-eskari erreala baldintzatzen duten faktoreak
Diru-eskari erreala honako bi faktore hauen mendekoa da:  Interes-tasa erreala (iR): Dirua (eta ez beste aktiboren bat) edukitzea aukeratzearren, uko egiten diogu errendimendu jakin bati; eta horixe da, hain zuzen ere, diruaren aukera-kostua (edo prezioa). Aukera-kostu hori interes-tasa errealaren bidez neurtzen da  Interes-tasa erreala kalkulatzeko, interes-tasa nominalari inflazio-tasa kentzen zaio. Diru-eskari errealaren eta interes-tasa errealaren arteko harremana negatiboa da: iR txikia bada, diru-eskari erreala handia da (eta alderantziz).  Produkzio- eta errenta-maila erreala (Y): Familien eta enpresen errenta-maila igo ahala, handiagoak dira beren erosketak edo gastuak eta, ondorioz, handiagoa da beren diru-eskaria. Atzeraldi ekonomikoetan kontrakoa gertatzen da. Diru-eskari errealaren eta errenta-mailaren arteko harremana positiboa da.

22 Diru-eskari errealaren kurba edo likideziagatiko lehentasunaren kurba (L)
Diru-eskari errealak eta interes-tasa errealak harreman negatiboa dutenez, likideziagatiko lehentasunaren kurba beherakorra da, baina interes-tasa errealaren gutxiengo maila batean marra horizontal bihurtzen da (likideziaren tranpa). iR L kurba Yren arabera lekualdatzen da: Y igotzen bada, L eskuinera doa, eta Y murrizten bada, L ezkerrera doa. Likideziaren tranpa: iR oso baxua denean, gizabanakoak prest daude edozein diru kantitate eskatzeko eta edukitzeko  L kurba guztiz elastiko bihurtzen da L (Y) = MD/P M/P (saldo errealak)

23 Banku-dirua nola sortzen eta biderkatzen den
Bankuek dirua sortzen dute, finantza-bitartekari gisa jarduten dutelako. Baina ez dute diru legalik (txanpon eta billeterik) sortzen, banku-dirua baizik, hots, gordailuak baizik. Nola baina? ► Gizabanakoek eta enpresek beren diruaren zati txiki bat bakarrik edukitzen dute esku-dirutan (EMP). Gainerakoa bankuetan gordetzen dute, gordailu gisa (G). ► Bankuko bezeroek (gizabanakoek eta enpresek) esku-diru gisa bankuetatik ateratzen duten diru kantitatea, bertan sartu eta gordailu gisa mantentzen dutena baino askoz txikiagoa da. Ondorioz, bankuek beren bezeroengandik jasotako diru osoaren (gordailu guztien) zati txiki bat baino ez dute gordetzen. Gainerakoa maileguz ematen dute, eta horrela hasten da gordailuen prozesu biderkatzailea. Banku-diruaren sortze-prozesua ulertzeko, beharrezkoa da ondorengo bi kontzeptu hauek ondo ezagutzea: bankuko erreserbak edo kutxa-koefizientea, batetik, eta esku-diru/gordailu koefizientea, bestetik. Azter ditzagun jarraian.

24 Bankuko erreserbak edo kutxa-koefizientea
Bankuko erreserbek ―edo kutxako aktiboek, guk R zeinuz adierazten ditugunek― bi osagai dituzte: batetik, bankuek beren altzairuzko kutxetan giltzapean daukaten diru legala edo esku-dirua eta, bestetik, bankuek Banku Zentralean dauzkaten gordailuak. Bankuko erreserbak (R) mailegatzen ez diren aktibo guztiz likidoak dira  Bi multzotan banatzen dira: bankuko erreserba legalak (RL) eta bankuko erreserba gehigarriak (RG): R = RL + RG Erreserba legalak edo derrigorrezkoak (RL): Bankuek nahitaez gorde behar dituzten erreserben kantitate minimoa da, legearen indarrez eta Banku Zentralak hala aginduta, jaso dituzten gordailuen berme gisa. Erreserba legal horiek ezin dira maileguz eman; denak Banku Zentralean gordetzen dira eta Banku Zentralak berak zaintzen ditu. Erreserba gehigarriak (RG): Bankuek, beraiek hala nahita gordetzen dituzten erreserbak dira, derrigorrezko erreserba minimoez gain. Erreserba gehigarri horien funtzioa argia da: eguneroko eragiketetarako bankuen likidezia bermatzea.

25 Bankuko erreserbak edo kutxa-koefizientea
Bankuko erreserbak gordailuen proportzio moduan kalkulatzen dira normalean. Eta horixe da, hain zuzen ere, kutxa-koefizientea (r): Kutxa-koefizientea: r = = Adibidea: Demagun r = 0,05 dela (hau da, % 5). Horrek hau adierazten du: bankuko gordailuen % 5 erreserba gisa gordetzen dela. Horrela, bankuek beren gordailuen % 5aren likidezia bakarrik bermatzen dute (bezeroei, esku-diru bila datozenean, erantzun ahal izateko); hots, bezeroek bankuetan gordeta daukatenaren % 5 soilik bihur lezaketela esku-diru ziurtatzen dute bankuek. Bankuan gordetako 100 euroren berme likido gisa 5 euro baino ez daude (erreserbak). Hau da, bankuak 5 euro soilik mantenduko ditu erreserbatuta, bezeroei dirua ateratzera datozenean erantzun ahal izateko. Gainerakoa (95 euro) maileguak emateko baliatuko du bankuak.

26 Bankuko erreserbak edo kutxa-koefizientea
Erreserba osoak (R) erreserba legaletan (RL) eta erreserba gehigarrietan (RG) banatzen direnez, kutxa-koefizientea ere kutxa-koefiziente legalaren (rL) eta erreserba gehigarrien koefizientearen (rG) arteko batura izango da: R = RL + RG denez gero, r = rL + rG ere betetzen da ► Kutxa-koefiziente legala (rL): Erreserba legalek (RL) gordailuekiko (G) osatzen duten ehunekoa; hots, bankuek beren gordailu guztietatik, legeak hala aginduta, erreserba moduan mantendu behar duten ehunekoa: Gaur egun, Europako Banku Zentralak finkatzen duen kutxa-koefiziente legala % 2 da. Hau da, bankuek Banku Zentralean erreserba gisa gordeta eduki behar dute beren bezeroen gordailuen % 2. ► Erreserba gehigarrien koefizientea (rG): Erreserba gehigarriek (RG) gordailuekiko (G) osatzen duten ehunekoa:

27 Bankuak, finantza-bitartekari
Bankuen finantza-bitartekaritza lanak haren balantzearen bi aldeetan (aktiboan eta pasiboan) eragiten du:  Aktiboak adierazten du bankuak zer daukan (bere baliabideak zertan darabiltzan: erreserbak, maileguak, eta abar).  Pasiboak adierazten du bankuak zer zor duen (zeintzuk diren bere finantza-iturriak: bezeroen gordailuak, Banku Zentralaren maileguak, funts propioak, eta abar). Adibidea: Nolakoa izango litzateke banku baten balantzea, baldin eta 900 euroko gordailuak jasoko balitu eta kutxa-koefizientea % 2,5 balitz (r = rL + rG = 0,025)? AKTIBOA PASIBOA Erreserbak (R) = 0,025 · 900 = 22,5 Gordailuak (G) = 900 Maileguak (Maileg.) = 877,5

28 Esku-diru/gordailu koefizientea
Esku-diru/gordailu koefizienteak (e zeinuarekin islatuko dugunak) honako hau adierazten du: familiek eta enpresek esku-dirutan duten kantitateak (EMP delakoak) zein ehuneko osatzen duen bankuan gordailu (G) gisa gordetzen duten kantitatearekiko: Esku-diru/gordailu koefizientea: e = Ariketa 1: Gizabanako batek 150 € baditu esku-dirutan eta € gordailuetan, zer e koefiziente du? Gizabanako horrek esku-dirutan duen kantitatea bere bankuko gordailuen % 15 da. Hots, 150 euro euroren % 15 da. Ariketa 2: e = 0,25 baldin bada, zenbat diru izango du esku-dirutan eta zenbat gordeko du bankuan? 125 euro baditu, 25 euro esku-dirutan izango ditu (% 20) eta beste 100 euroak bankuan, gordailu moduan (% 80). Erraza da:

29 Banku-dirua nola sortzen den: adibidea
Abiatu aurretik ezarriko ditugun baldintzak:  Kutxa-koefizientea % 10 da (r = 0,1)  Bankuek jasotzen dituzten gordailuen % 10 erreserba moduan mantenduko dituzte.  Esku-diru/gordailu koefizientea 0,25 da (e = 0,25)  Gizabanako batek jasotzen duen dirutza osoaren % 80 bankuan sartuko du gordailu gisa, eta beste % 20 esku-dirutan izango du.  Gizabanakoek dirutza jakin bat jasotzen duten bakoitzean, banku ezberdinetan sartuko dute gordailu moduan  Banku-diruaren sorrerak ez du zerikusirik ekonomian aritu litezkeen bankuen kopuruarekin. 1. URRATSA: Mariak ikasketa beka bat jasotzen du, €-koa  e koefizientearen arabera, € esku-dirutan aterako ditu (% 20) eta gainerakoa (4.800 €) BBKn gordeko du. AKTIBOA PASIBOA R = € G (Maria) = € 1.200 € ateratzen ditu R = € G (Maria) = €

30 Banku-dirua nola sortzen den: adibidea
2. URRATSA: BBKk gordailuen % 10 baino ez ditu mantendu behar erreserba moduan (480 €), eta gainerako guztia (4.800 – 480 = €) Joxeri emango dio maileguz, motor bat eros dezan  Joxek Ainarari erosiko dio motorra. Ainararen bankua Banesto da  Ainarak jasotzen duen dirutik (4.320 €), e koefizienteari jarraituz, % 20 (864 €) esku-dirutan aterako du eta beste guztia (3.456 €) bankuan gordeta utziko du. AKTIBOA PASIBOA AKTIBOA PASIBOA R = € G (Maria) = € R = € G (Ainara) = € Mlg. = € (Joxeri) G (Joxe) = € R = € 864 € ateratzen ditu ( % 20) G (Ainara) = € R = € – = 480 BBKren eta Banestoren arteko eragiketak (likidazioak) egiten dira bai batak eta bai besteak ere Banku Zentralean dauzkaten gordailuen bidez.

31 Banku-dirua nola sortzen den: adibidea
3. URRATSA: Banestok gordailuen % 10 baino ez ditu mantendu behar erreserba moduan (345,6 €), eta gainerako guztia (3.456 – 345,6 = 3.110,4 €) Ikerri mailegatuko dio, telebista bat eros dezan  Ikerrek Laurari erosiko dio telebista. Lauraren bankua La Caixa da  Laurak jasotzen duen dirutik (3.110,4 €), e koefizienteari jarraituz, % 20 (622,08 €) esku-dirutan aterako du eta beste guztia (2.488,32€) bankuan gordeta utziko du. AKTIBOA PASIBOA AKTIBOA PASIBOA R = € G (Ainara) = € R = 3.110,4 € G (Laura) = 3.110,4 € Mlg. = 3.110,4 € (Ikerri) G (Iker) = 3.110,4 € R = 2.488,32 € 622,08 € ateratzen ditu (% 20) G (Laura) = 2.488,32 € R = € – 3.110,4 = 345,6 € Prozesu hori behin eta berriro errepikatzen da, harik eta banku guztiek beren erreserbak kutxa-koefizientearen arabera doitu arte, hau da, erreserba berriak gordailu berrien % 10 baino ez izatera iristen diren arte.

32 Banku-dirua nola sortzen den: adibidea
Gure adibideko datu guztiak erabilita, azter dezagun orain diru-kantitatea nola hazi den urratsez urrats, bankuek maileguak eman dituztelako eta, hartara, banku-dirua sortu dutelako. 1. URRATSA: Ez da banku-dirurik sortzen  R = G  M = MO  Mlg. = 0 M = EMP (Maria) + G (Maria) = € € = € 2. URRATSA: Banku-dirua sortzen da, €-ko balioa duena M = EMP (Maria + Ainara) + G (Maria + Ainara) = € € = € Mlg. = M – MO = € – € = € (BBKk Joxeri emandako mailegua) 3. URRATSA: Banku-dirua sortzen da, €-ko balioa duena M = EMP (Maria + Ainara + Laura) + G (Maria + Ainara + Laura) = ,08 € ,32 € = ,4 € Mlg. = M – MO = ,4 € – = 7.430, (BBKk Joxeri eta Banestok Ikerri emandako maileguak)

33 Gordailuen formula, diru-oinarriaren arabera
Diru-oinarria (MO) eta r eta e erabilita, gordailuak (G) eta diru-oinarria (MO) erlazionatzen dituen ekuazio bat aurki dezakegu: MO = EMP + R ; EMP = e · G ; R = r · G Azkenengo bi formulak lehenengoan ordezkatuz gero: MO = e · G + r · G = (e + r) · G Gordailuak askatuz gero: Beraz, oinarrizko likidezia maila (MO kantitate) jakin batetik abiatuta, honako hau betetzen da:  Zenbat eta txikiagoa izan r, orduan eta erreserba gutxiago mantendu behar izango dituzte bankuek eta orduan eta mailegu gehiago emango dituzte, gordailu gehiago sorraraziz: r  G  Zenbat eta txikiagoa izan e, orduan eta esku-diru gutxiago mantenduko du jendeak eta bankuan gordailu gehiago izango ditu: e  G

34 MOren eta Mren arteko harremana: diru-biderkatzailea
Honako hau da MO (ekonomiako oinarrizko likidezia) eta M (ekonomiako diru kantitate osoa) aldagaien arteko harremana: …non diru-biderkatzailea (mM) honako hau den: Diru-biderkatzaileak (mM-k) adierazten du ekonomiako likideziaren euro bakoitza, banku-diruaren sortze-prozesuaren eraginez (maileguen bidez), ekonomian ordainketak egin ahal izateko zenbat euro bihurtzen den.

35 Aurreko adibidearen ebazpena formularen bidez
Gogora dezagun aurreko adibidea: r = 0,1 , e = 0,25 eta MO = 6.000 Ekonomiako likideziaren (MOren) euro bakoitza, maileguak behin eta berriro emanez, ekonomian ordainketak egin ahal izateko (Mren) 3,571 euro bihurtzen da Hasieran ekonomian sartutako euroek beste euro sorrarazten dituzte maileguen bidez R = r·G = 0,1 · ,85 = 1.714,28 EMP = e·G = 0,25 · ,85 = 4.285,71 AKTIBOA PASIBOA Banku-sistemaren behin-betiko balantzea, efektu biderkatzailearen ondoren R = 1,714,28 € G = ,85 € Mlg. = ,57 €

36 Diru-eskaintza (M) zehazten duten faktoreak
Diru-eskaintza (M) bi bidetatik alda daiteke (ceteris paribus): 1) Diru-oinarria aldatzen delako (MO): Zenbat eta oinarrizko likidezia gehiago izan ekonomian, orduan eta erreserba gehiago bankuetan, orduan eta mailegu gehiago eta orduan eta gordailu gehiago (kontrakoa ere gertatzen da)  Harreman positiboa MO eta M aldagaien artean 2) Diru-biderkatzailea aldatzen delako (mM): Aldaketa hori gertatzeko, bi arrazoi izan daitezke: ● r koefizientea aldatzea  r murrizten bada (rL nahiz rG), bankuek erreserbak gutxitu eta mailegu gehiago emango dituzte, gordailu gehiago sorraraziz (r haziz gero, kontrakoa gertatuko da)  Harreman negatiboa r eta M aldagaien artean ● e koefizientea aldatzea  e hazten bada, jendeak esku-diru gehiago mantenduko du, bankuetan gordailu gutxiago sortuko dira eta mailegu gutxiago emango dira (e murriztuz gero, kontrakoa gertatuko da)  Harreman negatiboa e eta M aldagaien artean

37 Ariketa Datuak: EMP = , G = , rL = 0,03 (% 3) eta rG = 0,01 (% 1) 1) Kalkulatu M, MO, maileguak, e koefizientea, r koefizientea, mM, RL, RG eta R M = EMP + G = = RL = rL · G = 0,03 · = 7.500 RG = rG · G = 0,01 · = 2.500 r = rL + rG = 0,03 + 0,01 = 0,04 (% 4) R = RL + RG = = edo R = r · G = 0,04 · = MO = EMP + R = = Maileguak = M – MO = – =

38 Maileguak’ = M’ – MO = 250.000 – 50.000 = 200.000 (murriztu egin dira)
2) MO € hazten bada (MO = 5.000), kalkulatu M, Maileguak, G, EMP, RL, RG eta R (demagun rL, rG eta e koefizienteak ez direla aldatzen) M = mM · MO = 5,8 · = Maileguak = M – MO = – = EMP = e · G = 0,16 · = 4.000 RL= rL · G = 0,03 · = 750 RG= rG · G = 0,01 · = 250 R= r · G = 0,04 · = edo R = RL + RG = = 1.000 3) Hasierako datuetatik abiatuta, ¿nola aldatuko lirateke mM, M eta maileguak, baldin eta e = 0,2 balitz? M’ = mM’ · MO = 5 · = (murriztu egin da: lehen zen) Maileguak’ = M’ – MO = – = (murriztu egin dira)