MAKROEKONOMIAREKIN JOLASEAN

Presentación del tema: "MAKROEKONOMIAREKIN JOLASEAN"— Transcripción de la presentación:

1 MAKROEKONOMIAREKIN JOLASEAN
Galder Guenaga Garai Goizalde Hernando Saratxaga Segundo Vicente Ramos EUSKARA ETA ELEANIZTASUNEKO ERREKTOREORDETZAREN SARE ARGITALPENA Lan honek UPV/EHUko Euskara eta Eleaniztasuneko Errektoreordetzaren dirulaguntza jaso du

2 MAKROEKONOMIAREKIN JOLASEAN
Aurkibidea gaia. Makroekonomiaren ikuspegi orokorra gaia. Herrialde bateko produkzio eta errentaren neurketa gaia. Eredu keynestarra I: kontsumoa, aurrezkia eta inbertsioa gaia. Eredu keynestarra II: sektore publikoa eta kanpo-sektorea gaia. Dirua eta banku-sistema gaia. Banku Zentrala eta diru-politika gaia. Eskari agregatuaren eta eskaintza agregatuaren eredua gaia. Langabezia eta inflazioa Lan honek UPV/EHUko Euskara eta Eleaniztasuneko Errektoreordetzaren dirulaguntza jaso du

3 MAKROEKONOMIAREKIN JOLASEAN sektore publikoa eta kanpo-sektorea
4. gaia: Eredu keynestarra II: sektore publikoa eta kanpo-sektorea Galder Guenaga Garai Goizalde Hernando Saratxaga Segundo Vicente Ramos

4 Gastu publikoaren, transferentzien eta zergen eragina BPGean
Zerga-politika Zergen eragina produkzio- eta errenta-mailan Gastu publikoaren eragina produkzio- eta errenta-mailan Kanpo-sektorearen eragina produkzio- eta errenta-mailan Biderkatzailea ekonomia ireki batean

5 Gai honetan eredu keynestarra sakonago aztertzea izango dugu helburu; gogoan hartu eredu keynestarrean eskari agregatuak (edo gastu osoak) erabakitzen duela produkzio-maila erreala epe laburrean: hots, epe laburrean, enpresek (ekoizleek) eskaria adina eskainiko dute (eskatzen zaiena bezainbeste ekoitzi eta eskainiko dute). Hortaz, orekako baldintzak EA = Y izaten jarraituko du. Gai honetan aberastu egingo dugu gure eredu ekonomikoa: aurreko gaiko bi eragileei (familiei eta enpresei) gehitu egingo dizkiegu sektore publikoa (aldagai berriak: gastu publikoa, transferentziak eta zergak) eta kanpo-sektorea (aldagai berriak: esportazioak eta inportazioak). Horrela, EA osoagoa, konplexuagoa eta errealistagoa gorpuztuko dugu.

6 Gastu publikoaren, transferentzien eta zergen eragina BPGean
Gure ereduan sektore publikoa txertatzean, hiru aldagai berri gehituko ditugu: gastu publikoa (G), transferentziak (TR) eta zergak (T, ingelesez Tax esaten baitzaie): Gastu publikoa (G) Estatuak erosten dituen ondasunek eta zerbitzuek osatzen dute (hala nola, Ertzaintzan egindako gastuek, eskoletan eta unibertsitatean egindakoek, autobide edo urtegi bat eraikitzeko egindakoek, Osakidetzan egindakoek eta abar). Guk, eredua sinplifikatzeko, gastu publikoa autonomoa eta konstantea dela (errenta-mailarekin zerikusirik ez duela) joko dugu: aldez aurretik agintari politikoek aurrekontuetan finkatzen dutela suposatuko dugu: G = Go Transferentziak (TR) dira Estatuak familiei eta enpresei egiten dizkien ordainketak, baina jarduera produktibo jakin batekin zerikusirik ez dutenak (esate baterako, pentsioak, langabezia-aseguruak, bekak, familiei emandako diru-laguntzak, eta abar). Dena dela, gai honen azalpena errazagoa izan dadin, transferentziak ez ditugu aintzat hartuko. Hau da, TR = 0 dela pentsatuko dugu.

7 Gastu publikoaren, transferentzien eta zergen eragina BPGean
Zergak (T) dira, funtsean, Estatuaren diru-sarreren iturri nagusia, haren gastu guztiak finantzatzeko (zaku berean zerga mota oro barneratuko dugu: zuzenak, zeharkakoak, kontribuzioak, tasak…). Guk, eredua sinplifikatzeko, zergak erabat errentaren menpekoak direla joko dugu eta, horregatik, honela adieraziko ditugu: T = t Y non 0 < t < 1 den. t zeinuaren bidez ekonomiako errentaren gaineko batez besteko zerga-tasa islatuko dugu: t horrek erakusten digu errenta-mailak (Yk) gora nahiz behera egiten duenean, Estatuak errenta horren zein ehuneko biltzen duen. Logikoa denez, t horren balioa 0 eta 1 bitartekoa da. Nolabait esatearren, t hori pertsona fisikoen errentaren gaineko zerga da (PFEZ; gaztelaniaz IRPF). Ohar garrantzitsua: Zergen eraginez, aurrerantzean bereizi egin beharko ditugu ekonomiako errenta-maila osoa (Y) eta familien errenta pertsonal erabilgarria (YE): YE = Y  T = Y  t Y = Y – t Y  YE = (1 – t) Y (1 – t) horrek adierazten du familiei modu erabilgarrian gelditzen zaien errentaren proportzioa, zerga guztiak ordaindu eta gero.

8 Zerga-politika Estatuak, nazio-mailako zenbait helburu ekonomiko lortzeko, gastu publikoari (G) edota zergei (T) berariaz eta modu askean eragiten dizkien aldaketek gorpuzten dute zerga-politika. Helburu ekonomiko nagusiak honako hauek izan ohi dira, besteak beste: enplegu-maila altua lortzea, prezioen egonkortasuna bermatzea, hazkunde ekonomikoa sustatzea, eta herrialdearen pagamendu balantza orekatzea. Oro har, zerga-politikaren bidez, gobernuak apropos parte hartzen du jarduera ekonomikoan, ahalik eta azkarren enplegu osoko mailara (YEO) iristeko eta prezioak egonkor mantentzeko. Zerga-politika John Maynard Keynes-en teoria ekonomikoekin lotu ohi da. Keynes-ek 1930eko hamarkadako Depresio Handiari buruz eman zuen azalpenaren arabera, eskari agregatua ez omen zen nahikoa (baxuegia ei zen) eta, horregatik, produkzioa oso apala zen eta langabezia oso garaia. Egoera hartan ekonomiako prezioak eta soldatak zurrunak zirenez, Keynes-ek kolokan jarri zuen ekonomialari klasikoen orduko ideia, hots, ekonomia modu automatikoan eta azkarrean enplegu osoko mailarantz mugitzen zela zioen ideia.

9 Aurrekontu-saldo efektiboa
Zerga-politika Keynes-en aburuz, gobernuak neurriak hartu behar zituen eskari agregatua handitzeko eta, hartara, produkzioa eta enplegua sustatzeko. Hau da, gobernuak egindako politika fiskala zen modurik aproposena beheraldiak moteltzeko eta, ondorioz, gorabehera ziklikoak baretzeko. Zerga-politikaren neurriak hedatzaileak (EA eta Y igoarazten dutenak) nahiz murriztaileak (EA eta Y jaitsiarazten dutenak) izan daitezke: Aurrekontu-saldo efektiboa ASef = T – G = t Y – Go ♣ Zerga-politika hedatzailea: G↑ edota t↓  ↑EA  Y↑ ♣ Zerga-politika murriztailea: G↓ edota t↑  ↓EA  Y↓ Gobernuaren zerga-politika aurrekontu publikoan islatzen da. Hor jasotzen dira ekitaldi ekonomiko bakoitzerako ―normalean urtebeterako― Estatuak aurreikusten dituen diru-sarrera eta gastu guztiak. Aurrekontu publikoa Legebiltzarrean onartu behar izaten da lege baten bidez. Diru-sarrera publikoak Gastu publiko osoak Asef Aurrekontu publikoak Yn eta Yk aurrekontu publikoan duten eragina ulertzeko, funtsezkoa da aurrekontu-saldo efektiboa (ASef) aztertzea. ASef sektore publikoaren diru-sarreren (T) eta gastu osoen (G) arteko diferentzia da.

10 Aurrekontu-saldo efektiboa
Diru-sarrera publikoen (T) eta gastu publikoen (G) arabera, ASef hori positiboa, negatiboa edo nulua izango da: > 0 < 0 = 0 ASef = T – G ● T > G baldin bada  ASef > 0  Superabit publikoa edo finantziazio ahalmena ● T < G baldin bada  ASef < 0  Defizit publikoa edo finantziazio beharra ● T = G baldin bada  ASef = 0  Aurrekontu orekatua Sarritan ASef hori BPGarekiko ehuneko (%) moduan neurtzen da (batez ere, defizit publikoaren kasuan):

11 ASef hori bi faktoreren araberakoa da:
 Zerga-politikaren tresnen araberakoa (t edota G)  Produkzio- eta errenta-mailaren araberakoa (Y) Horren ondorioz:  Zerga-politika hedatzailea (G edota t)  ASef murriztu (defizita  edo superabita )  Zerga-politika murriztailea (G edota t)  ASef handitu (defizita  edo superabita )  Hedapen ekonomikoan (Y, adibidez K edo I-ren eraginez)  ASef handitu  Atzeraldi ekonomikoan (Y, adibidez K edo I-ren eraginez)  ASef murriztu Ondorioa: ASef-ak bi osagai ditu:  osagai ziklikoa edo koiunturala (Y-ren aldaketen menpekoa, hots, ziklo ekonomikoaren menpekoa) eta  osagai estrukturala edo egiturazkoa (zerga-politikaren egiturari berari dagokiona, hots, G-ren eta t-ren balioei dagokiena).

12 Zor publikoa Gobernuak defizit publikoa badu, zer egin dezake finantziazioa lortzeko? 1) Zergak igo  Baina gizarteak ez du neurri hori begi onez ikusten, kontsumoa jaitsiarazten duelako, eta hazkundea moteldu (eta, ondorioz, hurrengo hauteskundeetan zigorra ekar diezaioke agintean den alderdiari). 2) Dirua sortu  Debekatuta dago. Eurogunean Banku Zentralak soilik sor eta jaulki ditzake txanpon eta billeteak. Gainera, dirua sortzeak inflazioa dakar. 3) Zor publikoa jaulki  Zor publikoa da gobernuak herritarrei saltzen dizkien bono edo titulu guztien balioa (Letras del Tesoro, Bonos del Estado, Obligaciones del Estado, etab.). Bono edo titulu horiekin gobernuak finantziazioa lortzen du, eta eroslearekin konpromisoa hartzen du etorkizunean (epemuga iristean) diru kantitate jakin bat ordainduko diola (interesak barne). Zor publikoa hazi egiten da defizit publikoa igotzen denean, eta murriztu egin ohi da superabit publikoarekin. Sarritan zor publikoa BPGarekiko ehunekotan adierazten da:

13 Defizit publikoaren zenbait efektu
► Defizit publikoak ekonomiako baliabideak xurgatzen ditu  Baliabide pribatuak erakartzeko, gobernuak interes-tasa altuak eskaini behar ditu  Ondorioz, inbertsio pribatuak ez dira izango hain errentagarriak eta, gainera, “garestiagoak” izango dira (ondorio horri sektore pribatuaren kanporaketa-efektua deitzen zaio) ► Gobernuak bere gain hartzen eta pilatzen duen zor publikoa denboran zehar ordaindu egin beharko du  Zorraren zama hurrengo belaunaldietara iristen da  Zor hori, nolabait, etorkizuneko zerga moduko bat da Dena dela, defizit publikoa positiboa edota beharrezkoa ere izan daiteke: Defizitari esker, inbertsio produktiboa hazten denean eta horrek ekonomiaren eraginkortasuna hobetzen duenean Ekonomia atzeraldian edo beheraldian dagoenean eta zerga-politika hedatzaile baten laguntza edo bultzada beharrezkoa denean

14 Zergen eragina produkzio- eta errenta-mailan
Aurreko gaian kontsumo-funtzioa K = Ko + cY zen, zergarik ez izatera, errenta-maila osoa (Y) eta errenta pertsonal erabilgarria (YE) bat zetozelako: Y = YE. Hemendik aurrera, ordea, errentaren gaineko zerga zuzena existitzen denez gero (t), kontsumo-funtzioa beste modu honetara agertuko dugu: K = Ko + c YE  K = Ko + c (1 – t) Y Orekan: EA = Y  Ko + Io + c (1 – t) Y = Y   Ko + Io = Y – c (1 – t) Y  Ko + Io = [1 – c (1 – t)] Y  Orain, zergak ordaindu osteko KJMj txikiagoa da aurreko KJMj baino: c (1 – t) < c Izan ere, gobernuak errentaren zati bat zerga moduan jasotzen badu, familiek gutxiago izango dute kontsumitzeko. Ondorioz: Y* (zergekin) < Y* (zergarik gabe)

15 Zergen eraginaren irudi grafikoa
45º-ko lerroa Y EA KO + IO EA = KO + IO + c Y (zergarik gabe) Y* O EA = KO + IO + c (1 – t) Y (zergekin) O’ Zergek murriztu egiten dute orekako produkzio- eta errenta-maila Y*’

16 Adibidea Demagun: KO = 100, c = 0,6, IO = 40, t = 0,15
1) Kalkula ezazu zergak ordaindu osteko KJMj eta azal ezazu haren esanahia c (1 – t) = 0,6 (1 – 0,15) = 0,6 · 0,85 = 0,51 Esanahia: 100 €-tik gobernuak 15 € xurgatzen ditu zerga eran. Familiek 85 € poltsikoratzen dituzte, eta horietatik 51 € kontsumitu. Esanahia: Orekako produkzio- eta errenta-mailaren % 86 kontsumo-ondasunek osatzen dute (familiei zuzentzen zaizkie) eta gainerako % 14 kapital-ondasunei dagokie (enpresen inbertsioak dira) 2) Kalkula ezazu orekako Y* eta deskonposa ezazu EAren osagaietan Kontsumoa: Inbertsioa:

17 Adibidearen jarraipena
Gogoratu: KO = 100, c = 0,6, IO = 40, t = 0,15 3) Kalkula ezazu familien errenta pertsonal erabilgarria (YE) eta gobernuaren zerga bilketa (T). Azal ezazu emaitzen esanahia.  YE = Y* – t Y* = 285,71 – 0,15 x 285,71 = 285,71 – 42,85 = 242,85  T = t Y* = 0,15 x 285,71 = 42,85 Esanahia: Orekako produkzio- eta errenta-mailari dagozkion 285,71 euroetatik 242,85 euro baino ez dira familien eskuetara iristen, haien kontsumorako nahiz aurrezkirako (hau da, familiek ekonomiako errenta osoaren % 85 jasotzen dute). Gainerakoa, 42,85 euro (errenta osoaren % 15), gobernuak eskuratzen du zerga moduan.

18 Biderkatzailea, zergak daudenean: adibidea
Gastuaren bilakaera urratsez urrats (c = 0,75, t = 0,2) EA urrats bakoitzean T urrats bakoitzean EA orotara 1) Familiek automobil berriak erosten dituzte, milioi euro gastatuz 1.000 200 2) Automobilgintzan dihardutenek errenta handiagoa dutenez (800), itsasuntzi gehiago erosten dituzte (0,75 x 800) 600 120 1.600 3) Itsasuntziak egiten dituztenek errenta handiagoa dutenez (480), garagardo gehiago erosten dute (0,75 x 480) 360 72 1.960 4) Garagardogintzan dihardutenek errenta handiagoa dutenez (288), arropa gehiago erosten dute (0,75 x 288) 216 43,2 2.176 5) Arropak egiten dituztenek errenta handiagoa dutenez (172,8), taberna eta jatetxeetan diru gehiago gastatzen dute (0,75 x 172,8) 129,6 25,92 2.305,6 6) Taberna eta jatetxeetan dihardutenek errenta handiagoa dutenez (103,68), zineman diru gehiago gastatzen dute (0,75x 103,68) 77,76 15,55 2.383,36 Urrats guztiak agortu ondoren 2.500

19 Biderkatzailea, zergak daudenean: formula matematikoa
Biderkatzailearen formula matematikoa kalkulatzeko, orekako soluziotik abiatuko gara eta inbertsioa nahiz kontsumo autonomoa aldatuko dugu (I edo/eta KO): Y* = (Ko + Io)  Demagun I edo/eta KO gertatzen dela:  Y* = Ko Io  mI = mKo = Biderkatzailearen formula berriak argiro bistaratzen du nola errentaren gaineko zergak (t horrek) efektu biderkatzailearen balioa murriztu egiten duen. Hots: m (zergekin) = < m (zergarik gabe) =

20 Biderkatzailea, zergak daudenean
Aurreko adibideetako datuak baliatuta, hona hemen zenbait ondorio esanguratsu: ► c = 0,75 izanik  m = = = 4 ► c = 0,75 eta t = 0,2 izanik  m = = = 2,5 Ekonomiako errentaren gaineko batez besteko zerga-tasa 0,2 denean (eta c = 0,75 izanik), inbertsioa nahiz kontsumo autonomoa milioi bat euro igotzeak, prozesu biderkatzailea bukatzean, euroko gorakada eragingo dio produkzio- eta errenta-mailari. Horrek esan nahi du hasierako milioi bete euroek, efektu biderkatzailearen bidez (zeharka), euroko kontsumo induzitua eragingo dutela.

21 Biderkatzailea, zergak daudenean
Erraz froga daiteke ekonomiako zerga-tasa (t) igotzen denean, biderkatzailea txikiagoa izango dela, eta alderantziz. Beste hitz batzuk erabilita, errentaren zenbat eta ehuneko handiagoa xurgatzen duen Estatuak zergetan, orduan eta txikiagoa izango da gorabehera ekonomikoek eragiten duten kontsumo induzitua: Zerga-tasa (t) igotzean (zerga-politika murriztailea), jaitsi egiten da zergak ordaindu osteko kontsumorako joera marjinala:  c (1 – t)  Edozein arrazoirengatik ekonomiako produkzio- eta errenta-maila igotzen bada, familiei errenta pertsonal erabilgarri txikiagoa gelditzen zaie eta, ondorioz, gutxiago kontsumitzen dute  Biderkatzailea murriztu egiten da ► c = 0,75 eta t = 0,3 izanik  m = = = = = 2,105 ► c = 0,75 eta t = 0,4 izanik  m = = = = = 1,818 ► c = 0,75 eta t = 0,5 izanik  m = = = = = 1,6 Zerga-tasa (t) jaistean (zerga-politika hedatzailea), handitu egiten da zergak ordaindu osteko kontsumorako joera marjinala:  c (1 – t)  Edozein arrazoirengatik ekonomiako produkzio- eta errenta-maila igotzen bada, familiei errenta pertsonal erabilgarri handiagoa gelditzen zaie eta, ondorioz, gehiago kontsumitzen dute  Biderkatzailea hazi egiten da

22 Errentaren gaineko zerga, egonkortzaile automatiko gisa
Kontua da, errealitatean, errentaren gaineko zerga-tasa (PFEZ edo IRPF delakoa) aurrerakoia dela, hots, handiagoa da errenta-maila altuetan eta txikiagoa errenta-maila apaletan. Hori dela eta, atzeraldi ekonomikoetan, bai EA eta bai Y ere murrizten dira  Zerga-maila proportzio handiagoan murrizten da  Ondorioz, errenta pertsonal erabilgarriaren jaitsiera ez da hain handia  EAren murrizketa leundu (edo amortiguatu) egiten da modu automatikoan. Hedapen ekonomikoetan, ordea, justu kontrakoa gertatzen da: EAren eta Yren gorakadak zergen igoera eragiten du proportzio are handiagoan eta, hartara, EAren eta Yren gorakada moteldu (geldoagotu) egiten da. Zergak gobernuaren kontrolpeko tresnak dira, hark nahi duen zerga-politika modu aktibo eta askean betearazteko. Baina errentaren gaineko zerga, zerga-politikaren tresna izateaz gain, ekonomiaren egonkortzaile automatikoa ere bada, eragin pasibo edota isileko bat ere baduelako jarduera ekonomikoan, hau da, berez eta era automatikoan (gobernuak ezertxo ere egin gabe) lortzen duelako BPGaren gorabeherak moteltzea eta, hala, ekonomia egonkortzea. Hona hemen nola funtzionatzen duen zergen efektu egonkortzaileak. Errenta asko hazten denean (hedapen ekonomikoetan kasu), Estatuak zerga gehiago biltzen ditu eta, hori dela medio, kontsumo-gastua motelago hazten da. Bestalde, errenta-maila baxua denean (atzeraldi ekonomikoetan, adibidez), Estatuak zerga gutxiago biltzen ditu eta, ondorioz, kontsumo-gastua ez da hainbeste murrizten. Oro har, egonkortzaile automatiko batek ekidin egiten du garai txarretan kontsumoa asko gutxitzea eta garai onetan kontsumoa asko haztea. Hots, ziklo ekonomikoa leundu egiten da egonkortzaile automatikoen bitartez (funtzio antiziklikoa dute, alegia).

23 Gastu publikoaren eragina produkzio- eta errenta-mailan
Ekonomiako eskari agregatuak (EAk) eta, ondorioz, produkzio- eta errenta-mailak (Yk) jasotzen duten eraginari dagokionez, berdin da automobil bat gobernuak (G), enpresa pribatu batek (I) edo familia batek (K) erosten duen. Hiru kasuetan ere gastuaren balioa berbera da. Gastu publikoa gure ereduan eranstean, eskari agregatu berria honako osagai hauek gorpuztuko dute: EA = K + I + G. Irudi grafikoan, Estatuaren erosketa horiek (G = Go) EA lerroa gorantz lekualdatzen dute modu paraleloan (inbertsio autonomoa edota kontsumo autonomoa gehitzean bezala, hain zuzen ere). Orekan: EA = Y  K + I + G = Y  Ko + Io + c (1 – t) Y + Go = Y  Ko + Io + Go = Y  c (1 – t) Y  Ko + Io + Go = [1  c (1 – t)] Y  Eragin berdina dute ekonomiako EAn eta Yn gobernuak egiten duen euro bateko gastuak (G) eta enpresek egindako euro bateko gastuak (I) nahiz familiek egindako euro bateko gastuak (K).

24 Gastu publikoaren eraginaren irudi grafikoa
45º-ko lerroa EA EA = (Ko + Io + Go) + c (1 – t) Y O’ Go EA = (Ko + Io) + c (1 – t) Y Ko + Io + Go O Keynes-en ustez, gastu publikoa handitzea da tresnarik eraginkorrena beheraldi-tartea murrizteko Ko + Io Y* Y*’ YEO Y

25 Biderkatzailea, gastu publikoarekin: adibidea
Gastuaren bilakaera urratsez urrats (c = 0,75, t = 0,2) EA urrats bakoitzean T urrats bakoitzean EA orotara 1) Gobernuak errepideak eraikitzen ditu, milioi euro gastatuz (G = 1.000) 1.000 2) Eraikuntzan dihardutenek errenta handiagoa dutenez (800), itsasuntzi gehiago erosten dituzte (0,75 x 800) 600 200 1.600 3) Itsasuntziak egiten dituztenek errenta handiagoa dutenez (480), garagardo gehiago erosten dute (0,75 x 480) 360 120 1.960 4) Garagardogintzan dihardutenek errenta handiagoa dutenez (288), arropa gehiago erosten dute (0,75 x 288) 216 72 2.176 5) Arropak egiten dituztenek errenta handiagoa dutenez (172,8), taberna eta jatetxeetan diru gehiago gastatzen dute (0,75 x 172,8) 129,6 43,2 2.305,6 6) Taberna eta jatetxeetan dihardutenek errenta handiagoa dutenez (103,68), zineman diru gehiago gastatzen dute (0,75x 103,68) 77,76 25,92 2.383,36 Urrats guztiak agortu ondoren 2.500

26 BPGa zehaztea: adibidea
Demagun: Ko = 100, c = 0,6, Io = 40, t = 0,15, Go = 60 1) Kalkulatu eta azaldu zergak ordaindu osteko KJMj. Kalkulatu biderkatzailea. Esanahia: Orekako produkzio- eta errenta-mailaren % 75,49 kontsumo-ondasunek osatzen dute (familiei zuzentzen zaizkie), beste % 9,8 kapital-ondasunei dagokie (enpresen inbertsioak dira) eta gainerako % 14,7 gobernuak erositako ondasun eta zerbitzuak dira. c (1 – t) = 0,6 (1 – 0,15) = 0,6 · 0,85 = 0,  Esanahia: Ekonomiako 100 €-tik gobernuak 15 € biltzen ditu zerga moduan. Familiek gainerakoa jasotzen dute (85 €) eta diru horretatik 51 € bideratzen dituzte ondasunak eta zerbitzuak kontsumitzera. 2) Kalkulatu orekako Y* eta deskonposatu EAren osagaietan. Kontsumoa: Inbertsioa: Gastu publikoa:

27 Adibidearen jarraipena
Gogoratu: Ko = 100, c = 0,6, Io = 40, t = 0,15, Go = 60 3) Kalkulatu errenta pertsonal erabilgarria (YE), ekonomiako aurrezki-maila (S), gobernuaren zerga-bilketa (T) eta aurrekontu publikoa (ASef). Azaldu emaitzak. YE = Y* – t Y* = (1 – t) Y* = (1 – 0,15) · 408,16 = 0,85 · 408,16 = 346,93 S = YE – K = 346,93 – 308,16 = 38,77 T = t Y* = 0,15 · 408,16 = 61,22 ASef = T – G = 61,22 – 60 = 1,22 Esanahia: Orekako 408,16 €-tik familiengana 346,93 € baino ez dira iristen (Y*-ren % 85). Kopuru horretatik familiek 38,77 € aurrezten dituzte. Familien eskuetara ez doan kopurua (61,22 €, hots, Y*-ren % 15) gobernuak jasotzen du zerga moduan. Horrez gain, gobernuak superabit publikoa du. Zehazki, gobernuaren finantziazio ahalmena 1,22 €-koa da.

28 Adibidearen jarraipena
Gogoratu: Ko = 100, c = 0,6, Io = 40, t = 0,15, Go = 60 4) Demagun enplegu osoko produkzio-maila YEO = 600 dela. Gobernuak zenbat hazi beharko luke gastu publikoa (G) YEO-ra iristeko. Nola aldatuko litzateke aurrekontu publikoa, efektu biderkatzailea kontuan izanda? Y = m G  ASef = T  G = t Y  G = 0,15 · 191,84  94,03 =  65,25 5) Hasierako datuetatik abiatuta, nolakoa izango litzateke zerga-politika, baldin eta zerga-tasa t’ = 0,25 izatera igoko balitz eta gastu publikoa 20 € haziko balitz? Zerga-tasa eta gastu publiko berriak ditugunez (t’ = 0,25 eta Go’ = 80), orekako emaitza berria kalkulatuko dugu (Y*’): Orekako produkzio-maila jaitsi egin denez (Y*’ < Y*), zerga-politika murriztailea da.

29 Zergak versus Gastu publikoa
Zerk du eragin handiagoa EAn, gastu publikoa aldatzeak edo zergak aldatzeak? ERANTZUNA: Gastu publikoa aldatzeak eragin handiagoa du EAn zergak aldatzeak baino. ARRAZOIA:  Gastu publikoa EAren osagai bat denez, Gren igoera batek zuzen-zuzenean eragiten dio ekonomiako gastu osoari (EAri)  Gobernuak bere erosketak milioi bat euro handitzen baditu, EA ere milioi bat euro haziko da  Efektu biderkatzailea milioi bat euroko gastutik abiatuko da  Zergek ez diote EAri zuzenean eragiten, zeharka baino ez diote eragiten familien errenta pertsonal erabilgarriaren bidez  Gobernuak zergak milioi bat euro murrizten baditu, familiek milioi bat euro horien zati bat baino ez dute kontsumituko (gastatuko)  Efektu biderkatzailea milioi bat euro baino txikiagoa den gastu-maila batetik abiatuko da

30 Gastu publikoaren eraginkortasuna Y igoarazteko
Gastu publikoaren efektu biderkatzailea benetan eraginkorra izango da (gure herrialdeko BPGa igoaraziko du) honako baldintza hauek betetzen direnean: Ekonomian produkzio-faktoreak daudenean erabili gabe (lanik gabe). Errenta-maila igo ahala, KJMj konstante mantentzen denean. Gastu publikoaren igoera ez denean konpentsatzen (neutralizatzen edo baliorik gabe uzten) zergak igota, edo transferentziak murriztuta edo aurrezkia handituta. Gastu publikoaren igoerak eragindako kontsumo induzitua herrialde barneko ondasun eta zerbitzuak erostera bideratzen denean. Gobernuaren gastu publikoa gastu produktiboetara bideratzen denean, eta ez transferentzietara. Gastu publikoaren igoera zor publikoaren bidez finantzatzen denean, eta ez zergen bitartez.

31 Errentaren fluxu biribila, hiru sektore dituen ekonomian (familiak, enpresak eta gobernua)
Aurrezkia (S) Kontsumoa (K) Planeatutako inbertsioa (I) Errenta totala (Y) Zergak (T) Errenta erabilgarria (YE = Y - T) Gastu publikoa (G) Eskari agregatua EA = K + I + G Finantza merkatua Produkzio osoa (Y) GOBERNUA FAMILIAK ENPRESAK

32 Kanpo-sektorea: esportazioak eta inportazioak
Gaur egun ekonomia irekiak dira nagusi. Edozein herrialdek merkataritza-harremanak ditu besteekin (atzerritarrekin edo kanpo-sektorearekin): hau da, esportazioak eta inportazioak egiten ditu. Inportatzeko joera marjinalak adierazten du nola aldatzen diren herrialde baten inportazioak hango errenta-maila aldatzen denean: ● Esportazioak (X): Gure herrialde barnean ekoitzitako ondasun eta zerbitzuen kanpo-eskaria da. Esportazioak bi faktoreren menpekoak dira: Atzerriko herrialdeetako produkzio- eta errenta-mailaren menpekoak Gure herrialdearen barneko eta kanpoko prezioen arteko aldearen menpekoak Demagun gure ereduan esportazioak finkoak direla: X = Xo ● Inportazioak (N): Atzerrian ekoitzitako ondasun eta zerbitzuen barne-eskaria da. Inportazioak bi faktoreren menpekoak dira: Gure herrialdearen barneko errenta-mailaren menpekoak Gure herrialdearen barneko eta kanpoko prezioen arteko aldearen menpekoak Demagun inportazioak gure herrialderan barneko errenta-mailaren menpekoak direla: N = n Y , non n inportatzeko joera marjinala (IJMj) den: 0 < n < 1.

33 Zergak ordaindu osteko kontsumorako joera marjinala barneko ondasunetan eta zerbitzuetan
Zergak ordaindu osteko KJMj barneko ondasunetan eta zerbitzuetan: c (1 – t) – n Adierazten digu zenbat handitzen den gure herrialdearen barnean ekoitzitako ondasun eta zerbitzuen kontsumoa, gure ekonomiako errenta-maila hazten denean. Adibidea: Demagun orain arte erabilitako datuak ditugula (c = 0,6 eta t = 0,15). Zein izango da zergak ordaindu osteko KJMj barneko produktuetan, n = 0,11 bada? c (1 – t) – n = 0,6 (1 – 0,15) – 0,11 = 0,51 – 0,11 = 0,4 Esanahia: Ekonomiako errenta-maila 100 € euro handitzen bada, gobernuak 15 € jasotzen ditu zerga moduan, eta gainerako 85 euroetatik familiek 51 € bideratzen dituzte ondasunak eta zerbitzuak erostera (barnean nahiz kanpoan ekoitzitakoak). Baina 51 € horietatik 11 € atzerrira joaten dira ihesi (inportazioak ordaintzeko) eta 40 € baino ez dira zuzentzen herrialdearen barnean ekoitzitako ondasun eta zerbitzuak erostera (hau da, BPGaren igoeraren %40a baino ez da bideratzen barne kontsumoa handitzera).

34 Esportazio garbiak Esportazio eta inportazioen arteko diferentziak kanpo-eskari garbia islatzen du eta esportazio garbiak deitzen zaie: XN = X – N = Xo – n Y ● Esportazioak handiagoak badira inportazioak baino (X > N)  Merkataritza-saldoa positiboa izango da (XN > 0)  Kanpo superabita ● Esportazioak txikiagoak badira inportazioak baino (X < N)  Merkataritza-saldoa negatiboa izango da (XN < 0)  Kanpo defizita ● Esportazioak eta inportazioak bat badatoz (X = N)  Merkataritza-saldoa nulua izango da (XN = 0)  Kanpo oreka Esportazio garbiek ere bat-bateko aldaketa handiak jasan ditzakete:  Beste herrialde batzuen hedapen handi batek gure esportazioak igoaraziko ditu: X↑  Petrolioaren prezioaren igoera batek gure inportazioen balioa handituko du: N↑ XNren aldaketa horiek gure herrialdeko EA eta BPGa aldaraziko dituzte.

35 Esportazio garbien eraginaren irudi grafikoa
45º-ko lerroa EA O’ EA = (Ko + Io + Go + Xo) + c (1 – t) Y EA = (Ko + Io + Go + Xo) + c (1 – t) - n Y O’’ EA = (Ko + Io + Go) + c (1 – t) Y Ko+Io + +Go+Xo Esportazioek handitu egiten dituzte gure herrialde barneko EA eta Y O Inportazioek murriztu egiten dituzte gure herrialde barneko EA eta Y Ko+Io +Go Y* Y*’’ Y*’ YEO Y

36 Esportazio garbien azterketa matematikoa
Orekako formula: EA = Y Eskari agregatua: EA = Ko + Io + Go+ Xo + c (1 – t ) – n Y EA orekako formulan ordezkatuz:  Xen igoerak esan nahi du gure herrialdean ekoitzitako ondasun eta zerbitzuen eskaria handitzen dela eta, ondorioz, gure BPG hazi egingo da (Y*)  X horiek telebistak izan daitezke, edo elikagaiak, edo autobusak, baina gure Xen igoerak gure BPG igoarazten eta gure langabezia-tasa murritzarazten ditu epe laburrean  n murriztuz gero (adibidez, politika “protekzionista” baten ondorioz), produktu nazionalen erosketa sustatzen da, atzerriko produktuen ordez. Beraz, gure BPG hazi egingo da (Y*)  n jaistean, kanpora errenta gutxiago joaten zaigu “ihesi” eta, ondorioz, epe laburrean gure herrialde barnean (ez atzerrian) ugaltzen dira bai produkzioa eta bai lanpostuak ere

37 Gastu publikoaren biderkatzailea ekonomia ireki batean: adibidea
Gastuaren bilakaera urratsez urrats (c = 0,75, t = 0,2, n= 0,1) EA urratsez urrats T urratsez urrats N urratsez EA orotara 1) Gobernuak errepideak eraikitzen ditu, milioi euro gastatuz (G = 1.000) 1.000 2) Eraikuntzan dihardutenek errenta handiagoa dutenez (800), gure herrialdean ekoitzitako itsasuntzi gehiago erosten dituzte (0,75x 800 – 100 ) 500 200 100 1.500 3) Itsasuntziak egiten dituztenek errenta handiagoa dutenez (400), gure herrialdean ekoitzitako garagardo gehiago erosten dute (0,75x 400 – 50) 250 50 1.750 4) Garagardogileek errenta handiagoa dutenez (200), gure herrialdean ekoitzitako arropa gehiago erosten dute (0,75x 200 – 25) 125 25 1.875 5) Arropagileek errenta handiagoa dutenez (100), herrialde barneko taberna eta jatetxeetan diru gehiago gastatzen dute (0,75x 62,5 – 12,5) 62,5 12,5 1.937,5 6) Taberna eta jatetxeetan dihardutenek errenta handiagoa dutenez (50), herrialde barneko zineman diru gehiago gastatzen dute 31,25 6,25 1.968,75 Urrats guztiak agortu ondoren 2.000

38 Biderkatzailearen formula matematikoa
Har dezagun orekako produkzio- eta errenta-mailaren formula: Gastuaren osagai autonomo guztiekin (hots, Ko-rekin, Io-rekin, Go-rekin eta Xo-rekin) biderkatzen ari den faktore hori da biderkatzailea: Inportatzeko joera marjinala (n) formulan txertatzeak m-ren balioa murrizten du:

39 Nola eragiten dio IJMj-ak biderkatzaileari?
 IJMj txikia denean (adibidez, kanpora gutxi irekitako ekonomia batean), barneko produktuak kontsumitzeko joera marjinala handia izango da  Biderkatzailea altua izango da  Zerga-politika oso eraginkorra izango da, zeren eta oso errenta kantitate txikiak ihes egingo baitu atzerrira inportazioen truke.  IJMj handia denean (adibidez, kanpora asko irekitako ekonomia batean), barneko produktuak kontsumitzeko joera marjinala txikia izango da  Biderkatzailea apala izango da  Zerga-politikak eraginkortasun baxua izango du, zeren eta errenta kantitate handia joango baita ihesi atzerrira inportazioen truke. Adibidea: Demagun G = 1.000 1. kasua) c = 0,75, t = 0,2 eta n = 0,1 badira  m = 2  Y = 2 · = Kasu honetan, kontsumo induzitua: K = Y – G = 1.000 2. kasua) c = 0,75, t = 0,2 eta n = 0,2 badira  m = 1,66  Y = 1,66 · = Kasu honetan, kontsumo induzitua: K = Y – G = 660

40 BPGa zehaztea: adibidea
Demagun: Ko = 100, c = 0,6, Io = 40, t = 0,15, n = 0,11, Go = 60, Xo = 30, YEO = 600 1) Kalkulatu zergak ordaindu osteko KJMj barneko ondasunetan eta zerbitzuetan. Kalkulatu biderkatzailea. c (1 – t) – n = 0,6 (1 – 0,15) – 0,11 = 0,4  2) Kalkulatu orekako produkzio-maila (Y*) eta deskonposatu EAren osagaietan. Kontsumoa: Inbertsioa: Gastu publikoa: Esportazioak: Inportazioak:

41 Gogoratu: Ko = 100, c = 0,6, Io = 40, t = 0,15, n = 0,11, Go = 60, Xo = 30, YEO = 600
3) Kalkulatu beheraldi-tartea, errenta pertsonal erabilgarria (YE), aurrezki-maila (S), gobernuaren zerga-bilketa (T), aurrekontu saldo efektiboa (ASef) eta esportazio garbiak (XN). Emaitzak azaldu ● Beheraldi-tartea = YEO – Y* = 600 – 381,8 = 218,2 ● YE = Y* – t Y* = (1 – t) Y* = (1 – 0,15) · 381,8 = 0,85 · 381,8 = 324,53 ● S = YE – K = 324,53 – 294,71 = 29,82 ● T = t Y* = 0,15 · 381,8 = 57,27 ● ASef = T – G = 57,27 – 60 = – 2,73 ● XN = X – N = 30 – 41,99 = – 11,99 Esanahia: Orekako 381,8 €-tik, familiei 324,53 € baino ez zaizkie iristen (Y*-ren % 85). Kopuru horretatik 29,82 € aurrezten dituzte. Beste guztia gobernuak jasotzen du zerga moduan (57,27 €, hots, Y*-ren % 15). Horrez gain, gobernuak defizit publikoa du (2,73 €-ko finantziazio beharra du). Eta ekonomia honek kanpo defizita ere badu, 11,99 €-koa hain zuzen ere.

42 ● ASef = T  G = t Y  G = 0,15 · 218,2  131,44 =  98,71
Gogoratu: Ko = 100, c = 0,6, Io = 40, t = 0,15, n = 0,11, Go = 60, Xo = 30, YEO = 600 4) Zenbat hazi beharko da gastu publikoa (G) ekonomia hau YEO-ra iristeko? Nola aldatuko dira aurrekontu publikoa eta esportazioa garbiak efektu biderkatzailea kontuan hartuta? ● Y = m G  ● ASef = T  G = t Y  G = 0,15 · 218,2  131,44 =  98,71 ● XN = X  N = X  n Y = 0  0,11 · 218,2 =  24,00 G-ren bidez enplegu osoa lortzeak defizit publikoa eta kanpo defizita areagotzen ditu. 5) Hasierako datuetatik abiatuta, X = 10 gertatuko balitz, nola aldatuko lirateke esportazio garbiak: 10 baino gehiago, 10 baino gutxiago, edo 10 zehatz-zehatz? Zergatik? ● Y = m X  Y = 1,66 · 10 = 16,6 ● XN = X  N = X  n Y = 10  0,11 · 16,6 = 8,17 X hazten direnean, XN ere hazi egiten dira, baina kopuru txikiagoan, zeren eta Xen hazkundeak eragiten duen Yren igoeraren zati batek atzerrira ihes egiten baitu (zati hori inportazio bihurtzen da, alegia).

43 Errentaren fluxu biribila, lau sektore dituen ekonomian (familiak, enpresak, gobernua eta kanpo-sektorea) Eskari agregatua EA = K + I + G + X – N Finantza merkatua Produkzio osoa (Y) GOBERNUA FAMILIAK ENPRESAK Aurrezkia (S) Kontsumoa (K) Planeatutako inbertsioa (I) Errenta Zergak (T) Errenta erabilgarria (YE = Y - T) Gastu publikoa (G) Esportazioak (X) Inportazioak (N) KANPO SEKTOREA