PRONALAŽENJE HADISA NA OSNOVU PRVOG PRENOSIOCA ASHABA zuhdija.hasanovic@fin.ba

METODE PRONALAŽENJA HADISA Metoda traženja hadisa na osnovu imena prvog prenosioca, ashaba; Metoda traženja hadisa na osnovu prve riječi u tekstu (metnu) hadisa; Metoda traženja hadisa na osnovu bilo koje riječi u tekstu (metnu) hadisa, polazeći od onih koje se ističu u hadisu, jer nisu frekventne u jeziku; Metoda traženja hadisa na osnovu sadržaja hadisa, jedne ili više tema o kojoj tekst govori; Metoda traženja hadisa na osnovu očite osobine u nizu prenosilaca ili tekstu hadisa.

METODA TRAŽENJA HADISA NA OSNOVU IMENA PRVOG PRENOSIOCA Ovu metodu možemo koristiti kada nam je poznato ime prvog prenosioca, odnosno ashaba koji je čuo ili vidio Božijeg Poslanika, s.a.v.s., kako govori ili poduzima određenu aktivnost koja nas interesira Od hadisa kojeg smo pročitali ili čuli ponekad zapamtimo samo ima ashaba koji ga je prenio od Muhammeda, s.a.v.s. Da bi pronašli hadis čiji nam je prvi prenosilac do Muhammeda, s.a.v.s., poznat koristit ćemo djela u kojima su hadisi poredani po imenima ashaba, odnosno hadiskih učenjaka pred kojima se hadis učio. To su slijedeće vrste djela: musned, mn. mesanid mu'džem, mn. me'adžim, i taref, mn. atraf.

Musnedi Musned mn. mesanid su zbirke koje sadrže samo hadise, što znači da su ispuštene riječi ashaba i tabiina, koje su često bili uvrštavane u zbirke koje su ranije nastajale, ali se autori tih zbirki uglavnom ne interesiraju kojeg su stepena vjerodostojnosti hadisi koje uvrštavaju u svoje djelo. U ovim zbirkama ima vjerodostojnih, dobrih, ali i slabih hadisa. Hadisi nisu poredani tematski, nego po ashabu koji ih prenosi. Umjesto naslova poglavlja stoji ime ashaba, a onda ispod toga hadisi koji su od njega zabilježeni.

Musnedi Redoslijed ashaba u ovim zbirkama je različit: po arapskom alfabetu, po vremenu primanja islama, ali prvo navode desetericu obradovanih Džennetom, a onda učesnike na Bedru, zatim one koji su dali prisegu na Hudejbiji… itd., po pripadnosti plemenu ili regiji u kojoj su rođeni ili u kojoj su živjeli. Pojedini musnedi se ograničavaju samo na hadise koje prenosi jedan ashab, npr. musned Ebu Bekra drugi sadrže hadise koje prenose ashabi koji imaju neku zajedničku osobinu, kao što je recimo musned ashaba obradovanih Džennetom, ili onih koji su prenijeli veoma mali broj hadisa i sl.

Način pronalaženja hadisa u musnedima Odabrat ćemo jednu od hadiskih zbirki, musneda, i u njoj pronaći ashaba za kojeg znamo da prenosi hadis koji nas interesira. Nakon toga u poglavlju u kojem su sabrani svi hadisi koje prenosi taj ashab, a koje se također naziva musnedom, tragati za hadisom koji je predmet našeg interesovanja. Traženje hadisa na ovaj način zahtijeva dosta truda i vremena, posebno ako su prenosioci ashabi koji prenose preko hiljadu predaja. Ako željeni hadis ne pronađemo u jednom musnedu, tragamo za hadisom u musnedima drugih autora.

Najpoznatiji musnedi Veliki je broj napisanih musneda, El-Kettani ih nabraja osamdeset i dva i kaže da to nije konačan broj, a među najpoznatijim autorima ovih djela su: Ebu Davud et-Tajalisi (u. 204. god. po H.) Abdullah ibn ez-Zubejr el-Humejdi (u. 219. god. po H.) Ahmed ibn Hanbel (u. 241. god. po H.); Ebu Ja'la Ahmed ibn Ali el-Mevsili (u. 307. god. po H.)

Musned Ebu Davuda et-Tajalisija Smatra se da ga nije on lično sastavio, nego neko od horasanskih hafiza, zapisujući ono što je čuo od Junusa ibn Habiba (u. 267.), a ovaj od Ebu Davuda. Po nekim informacijama musned je sačinio sam Junus. Štampan je u Hajderabadu. Štampani primjerak sadrži 2.767 hadisa prenesenih od 281 ashaba, koji su navedeni po njihovom ugledu i dignitetu: četverica pravednih halifa, ostali učesnici Bitke na Bedru, muhadžiri, ensarije, žene i najmlađi ashabi.

Musned Abdullaha ibn ez-Zubejra el-Humejdija Bio je jedan od El-Buharijevih profesora. Musned mu se sastoji od jedanaest tomova. Zbirka sadrži 1.300 hadisa, a poredana je po musnedima ashaba, s tim da imena ashaba nisu navedena po elifba redoslijedu, nego po njihovoj odabranosti. Prvo navodi musned Ebu Bekra, potom ostalih pravednih halifa i preostalih ashaba kojima je obećan Džennet, s tim da ne navodi Talhu ibn Ubejdullaha, jer od njega ne prenosi ni jedan hadis. Nastavio je dalje s onima koji su ranije primili islam, nakon čega navodi časne supruge Muhammeda, s.a.v.s., potom ostale sahabijke, ensarije i ostale ashabe. Ukupno prenosi od 180 ashaba, a od mnogih navodi samo jedan hadis. Musned je štampan u Pakistanu u dva toma srednjeg obima, prvi 1382. god. po H., a drugi slijedeće godine. Stručno ga je obradio prof. Habiburrahman el-'Azami.

Musned Ahmeda ibn Hanbela Njegov Musned obuhvata osamnaest manjih musneda, odnosno ukupno 904 pojedinačna musneda, prvi od njih je musned deseterice ashaba obradovanih Džennetom. Neki od tih musneda sadrže stotine hadisa, kao što su musned Ebu Hurejre i drugih ashaba koji prenose veliki broj hadisa, do onih koji sadrže samo jedan hadis. Osim vrijednosti ashaba, kriteriji kojih se pridržavao u rasporedu Musneda jesu mjesta u kojima su ashabi živjeli te plemena kojima su pripadali. Musned sadrži 27.519 hadisa. Hadisi su uglavnom vjerodostojni, iako ima veliki broj i slabih hadisa, pa čak i nekoliko apokrifnih, koje je, uglavnom, u zbirku dodao njegov sin Abdullah.

Musned Ahmeda ibn Hanbela Nikada nije tvrdio da su svi hadisi u Musnedu vjerodostojni. Štaviše, navodi se da je na samrti tražio od svoga sina da izbriše neke hadise iz njega. Musned je više puta štampan, prvi put u Kairu 1896. godine. Musned nije služio samo kao bogat izvor materijala za islamske znanosti i arapsku leksikografiju, nego je također, prvenstveno zahvaljujući pobožnosti njegovog sastavljača, korišten kao sredstvo postizanja Allahova, dž.š., blagoslova i zadovoljstva. Čitan je u 56 sesija pred kaburom Muhammeda, a.s., u Medini.

Rad bošnjačkih alima na musnedima Komentar Ebu Hanifina Musneda nalazi se na 45 strana u rukopisu dimenzija 19 x 26 cm, s tvrdim uvezom. Budući da rad h. Mehmed-ef. Handžić nije završio, na kraju rukopisa nema podataka kada je pisan. Prije komentiranja hadisa govori o Ebu Hanifi, mišljenju islamskih znanstvenika o njemu, pozitivnim i negativnim kritikama, Ebu Hanifinom poznavanju hadisa i hadiske znanosti te o osnovnim podacima o musnedu Ebu Hanife. Prokomentirao je svega šesnaest hadisa.

Mu'džemi Mu'džemi su hadiske zbirke u kojima su hadisi poredani po imenima ashaba, ili šejhova sastavljača zbirke, ili po gradovima, odnosno pokrajinama tadašnjeg islamskog svijeta. Sva ova imena opet su poredana po arapskom alfabetu, kako je to uobičajeno u rječnicima, odakle ovim zbirkama, ustvari, i potječe ime. Način traženja hadisa u mu'džemima je potpuno isti kao i u musnedima. Uz svako ime prenosioca navodi se jedan ili više hadisa koje prenose.

Najpoznatiji mu’džemi El-Mu‘džemul-kebir Ebul-Kasima Sulejmana ibn Ahmeda et-Taberanija (u. 360./970.) koji je ustrojen po alfabetnom redu ashaba, osim musneda Ebu Hurejre kojeg je izdvojio u posebno djelo. El-Mu‘džem je u osnovi sadržavao dvadeset i pet hiljada hadisa u dvanaest tomova. U literaturi se spominje čak i brojka od 60.000 hadisa. Štampana izdanja sadrže svega 21.547 hadisa. O njegovoj relevantnosti dovoljno govori činjenica da se pod El-Mu‘džemom s velikim početnim slovom misli na njega, a svi ostali se vezuju za svoje sastavljače ili im se daju druge odrednice. Ibn Dihja kaže da je Et-Taberanijev El-Mu‘džemul-kebir najveći mu'džem koji postoji na ovom svijetu.

Najpoznatiji mu’džemi El-Mu‘džemul-evsat, također od Et-Taberanija. Ova zbirka je raspoređena po imenima Et- Taberanijevih profesora, kojih je skoro dvije hiljade. Ukupan broj hadisa u ovom mu’džemu je oko trideset hiljada u šest velikih tomova. Različite su vjerodostojnosti od autentičnih, preko dobrih do slabih, pa čak i apokrifnih. U štampanim primjercima nalazi se svega 9.489 hadisa.

Najpoznatiji mu’džemi El-Mu‘džemus-sagir, još jedna Et-Taberanijeva zbirka. I ova zbirka kao i prethodna ustrojena je po imenima profesora, s tim što sada od njih bilježi uglavnom samo jedan hadis. Ukupan broj zabilježenih u ovoj zbirci je hiljadu i petsto hadisa, odnosno 1.198 hadisa.

Atrafi Pod tarefom, mn. atrafom misli se na dio, stranu, kraj, vrh. U hadiskoj terminologiji misli se na posebne hadiske zbirke (indekse, kazala) u kojima se navode početni dijelovi hadisa koji asociraju na cjeloviti tekst ( الجزء من متنه الدال على بقيته ) uz navođenje svih njegovih nizova prenosilaca i temeljne hadiske zbirke u kojima se nalaze. Obično su ti dijelovi ustrojeni po musnedima ashaba, čija su imena navedena po elifba sistemu.

Najpoznatiji atrafi Tuhfetul-ešraf bi ma'rifetil-atraf Džemaluddina Ebul- Hadždžadža el-Mizzija (u. 742./1341) Smatra se najpreciznijim i najcjenjenijim djelom iz ove oblasti. Obuhvata dijelove hadisa iz šest temeljnih hadiskih zbirki, kao i pet drugih manjih: Merasil Ebu Davuda, El- Ilel i Eš-Šemail Ebu Isaa et-Tirmizija, Amelul-jevmi vel- lejla En-Nesaija i Mukaddime, uvoda Muslimovog Sahiha. Ukupan broj obrađenih hadisa je devetnaest hiljada petsto devedeset i pet (19.595), a ustrojeno je na način musneda. U djelu se nalazi 905 musneda ashaba i 400 musneda tabiina čije su mursel predaje navedene u djelu.

Tuhfetul-ešraf bi ma'rifetil-atraf Ako ashab prenosi veliki broj hadisa, onda je El-Mizzi podijelio njegove predaje po prenosiocu, ashabu ili tabiinu, koji dalje prenosi od njega, a njih je opet poredao po abecedi. Budući da je djelo ustrojeno prema prvim prenosiocima, ashabima, a da ponekad jedan isti tekst hadisa prenosi više ashaba, neminovno je bilo da dođe do ponavljanja određenog broja hadisa. Koristi se posebnim simbolima kojima ukazuje na djela u kojima se nalaze hadisi:

Tuhfetul-ešraf bi ma'rifetil-atraf Hadis kojeg prenose šesterica ع Ebu Davud u Merasilu مد Muslim م El-Buhari خ Et-Tirmizi ت Ebu Davud د El-Buhari, kao muallak خت En-Nesai Amelul-jevmi vel-lejla سي En-Nesai س Et-Tirmizi u Šemailu تم Autorove dopune Ibn Asakira كـ Dodatak autora ز Ibn Madža ق

Tuhfetul-ešraf bi ma'rifetil-atraf Hadise unutar jednog musneda poredao je po njihovoj zastupljenosti u temeljnim hadiskim zbirkama. Prednost daje onim predajama koje se nalaze u svih šest temeljnih hadiskih zbirki, a onda drugima koje su zastupljene u manje zbirki. Kod navođenja izvora za konkretni hadis daje prednost relevantnijim djelima, prije svih El- Buhariju, potom Muslimu... i dr., a posljednjeg navodi Ibn Madžu.

Tuhfetul-ešraf bi ma'rifetil-atraf

Tuhfetul-ešraf bi ma'rifetil-atraf

Zehairul-mevaris fid-delaleti ala mevadi'il-hadis Zehairul-mevaris fid-delaleti ala mevadi'il-hadis napisao je Abdulganijj en-Nabulsi (u. 1143. god. po H.). U njemu je En-Nabulsi zabilježio početne dijelove hadisa iz sedam hadiskih zbirki: El- Kutubus-sitta i Malikova Muvettaa. Ukupan broj navedenih hadisa jeste 12.302. Poredao ga je po musnedima ashaba, a njihova imena ustrojio je po abecedi.

Zehairul-mevaris fid-delaleti ala mevadi'il-hadis U djelu je koristio slijedeće simbole: Et-Tirmizi ت Ebu Davud د Muslim م El-Buhari خ El-Muvetta ط Ibn Madža ه En-Nesai س

Zehairul-mevaris fid-delaleti ala mevadi'il-hadis Primjetno je da En-Nabulsi nakon što navede prepoznatljivi dio hadisa, hadiskog autoriteta koji ga navodi i poglavlje u kojem se nalazi spominje od niza prenosilaca samo profesora (šejha) sastavljača hadiske zbirke. Ostale prenosioce je ispustio nastojeći što više sažeti djelo. Ako hadis prenosi više ashaba on se zadovoljavao time da ga spomene u musnedu samo jednog od njih za razliku od El-Mizzija koji je takve hadise navodio u musnedu svakog prenosioca.

Značaj hadiskih indeksa Saznavanje različitih nizova prenosilaca jednog hadisa na jednom mjestu te uočavanje da li se radi o garib, aziz, mešhur ili mutevatir hadisu; upoznavanje hadiskog autoriteta koji u temeljnim hadiskim zbirkama bilježi predmetni hadis; upoznavanje broja hadisa kojeg je prenio svaki ashab u temeljnim hadiskim zbirkama koje su indeksi obuhvatili.

Literatura Abdulmehdi ibn Abdulkadir ibn Abdulhadi, Muhadarat fit-tahridž, Džami'atul-Ezher,1987. Beka'i (El-) 'Ali Najif, Tahridžul-hadisiš-šerif, Darul-bešair el-islami, Bejrut, 1921. Karalić Mahmut, Hadis i hadiske znanosti, El- Kelimeh, Novi Pazar, 2010. Tahhan (Et-) Mahmud, Usulut-tahridž ve dirasetil-esanid, Darul-Kur'anil-kerim, Bejrut,1981.