DERECHO ROMANO
Si un pupilo, sin la auctoritas del tutor, prometiera al esclavo Stico y hubiese proporcionado un fiador, pero el esclavo falleciera después de haber incurrido en mora el pupilo, el fiador no estará obligado ni por la mora del pupilo, pues se entiende que no hay mora alguna allí donde no hay demanda alguna. El fiador estará obligado, en cambio, si es demandado viviendo el esclavo, o después por razón de su propia mora. Si pupillus sine tutoris auctoritate Stichum promittat et fideiussorem dedit, servus autem post moram a pupillo factam decedat, nec fideiussor erit propter pupilli moram obligatus; nulla enim intellegitur mora ibi fieri, ubi nulla petitio est. Esse autem fideiussorem obligatum ad hoc, ut vivo homine conveniatur vel ex mora sua postea.
La mora, cuestión más bien de hecho que de derecho Se entiende que surge la mora, no por la índole del negocio, sino por la conducta de la persona; esto es, cuando, requerido, no hubiere pagado en lugar oportuno, lo cual será examinado ante el juez. Porque, como escribió también Pomponio en el libro duodécimo de las Epístolas, es difícil una definición de esa materia. También el divino Pío respondió por rescripto a Tulio Balbo que no puede decidirse, ni por constitución alguna, ni por dictamen de los autores de Derecho, cuándo se entiende causada la mora, porque es más bien cuestión de hecho que de derecho. Mora fieri intellegitur non ex re, sed ex persona, id est, si interpellatus oportuno loco non solverit: quod apud iudicem examinabitur: nam, ut et Pomponius libro duodecimo epistularum scripsit, difficilis est huius rei definitio. Divus quoque Pius Tullio Balbo rescripsit, an mora facta intellegatur, neque constitutione ulla neque iuris auctorum quaestione decidi posse, cum sit magis facti quam iuris.
Custodia de la cosa y caso fortuito en la obligación romana - Caso fortuito en caso de incendio Si se hubiera quemado una casa vendida, como quiera que un incendio no puede hacerse sin culpa, ¿qué derecho habrá? Respondió que, como puede producirse sin culpa del jefe de la familia, ni siquiera cuando se hubiere producido por descuido de los esclavos estará siempre incurso en culpa el dueño; por cuya razón, si el vendedor hubiese puesto en la custodia de la casa aquella diligencia que suelen poner los hombres cuidadosos y diligentes, si algo ocurriese, nada le incumbirá a él. Si vendita insula combusta esset, cum incendium sine culpa fieri non possit, quid iuris sit? Respondit, quia sine patris familias culpa fieri potest neque, si servorum neglegentia factum esset, continuo dominus in culpa erit, quam ob rem si venditor eam diligentiam adhibuisset in insula custodienda, quam debent homines frugi et diligentes praestare, si quid accidisset, nihil ad eum pertinebit.
Dolo y/o culpa en la obligación romana - Dolo y buena fe y costumbres Si se hubiere convenido que no se ha de responder por dolo, no lo aprobarás; porque esta convención es contraria a la buena fe y a las buenas costumbres, y por eso no debe observarse. Illud non probabis, dolum non esse praestandum si convenerit: nam haec conventio contra bonam fidem contraque bonos mores est et ideo nec sequenda est.
Responder por culpa o dolo, en caso de legado por fideicomiso o contratos de buena fe Cuando se te hubiese legado o concedido por fideicomiso algo para que me lo restituyas a mí, si realmente no recibieses nada además por esto en virtud del testamento, opino que sólo debes responderme por el dolo malo al exigirte tal legado; en otro caso, también por la culpa, de igual manera que es observado en los contratos de buena fe; de modo que si se trata de la ventaja para uno y otro de los contratantes, se responde también por la culpa; si de la ventaja para uno solo, únicamente se responder del dolo malo. Cum quid tibi legatum fideive tuae commissum sit, ut mihi restituas, si quidem nihil praeterea ex testamento capias, dolum malum dumtaxat in exigendo eo legato, alioquin etiam culpam te mihi praestare debere existimavit: sicut in contractibus fidei bonae servatur, ut, si quidem utriusque contrahendis commodum versetur, etiam culpa, sin unius solius, dolus malus tantummodo praestetur.